Mart Laar w książce „Wojna w lesie” ukazuje temat dotychczas nieznany polskiemu czytelnikowi – wieloletnie zmagania dziesiątków tysięcy Estończyków z władzą sowiecką.
Ruch „Braci Leśnych” (metsavendlus – dosłownie leśne braterstwo) – estońskich partyzantów po raz pierwszy został uformowany w czasie wojny o niepodległość (w latach 1918-1919). Tradycje ruchu z tego okresu dały podstawy do partyzanckiej walki w czasie i po II wojnie światowej.
Po 20 latach niepodległości Estonia ponownie znalazła się w strefie ścierania się wpływów pomiędzy Rosją Sowiecką a III Rzeszą Niemiecką. Na mocy paktu Ribbentrop- Mołotow z 1939 roku Estonia znalazła się w sowieckiej strefie wpływów. Właśnie na początku lat 40-tych XX wieku ruch Braci Leśnych wznowił działalność – pierwsze okupacja i deportacje sowieckie, okupacja niemiecka i następnie kolejna okupacja sowiecka. Szczególnie ponowne zajęcie Estonii przez Rosję sowiecką skłoniło tysiące mieszkańców do ucieczki do. Dla cywilnych mieszkańców (tych, którzy nie uciekli do Szwecji, czy Finlandii) była to jedyna możliwość uchronienia się przed deportacjami na Syberię, natomiast dla wojskowych walka partyzancka była jedyną możliwą wobec przygniatającej przewagi armii czerwonej i służb bezpieczeństwa.
„Wojna w lesie” opisuje nie tylko działalność, ale także tło historyczne oraz społeczno-polityczne powstania i działalności Braci Leśnych. Mart Laar opisuje wpływ czynników zewnętrznych na położenie Estonii (wspomniane wcześniej pakt Ribbentrop-Mołotow, wojna niemiecko-sowiecka) oraz wskazuje przyczyny powstania i wydarzenia wpływające na wzmożenie ucieczek do lasów. Autor wymienia tu obie okupacje sowieckie, okupację niemiecką, późniejsze deportacje i kolektywizację gospodarstw rolnych. Warto zauważyć, że choć trudno jest oszacować liczbę ludności zamieszkującej lasy, z pewnością można mówić o kilkudziesięciu tysiącach w najbardziej dramatycznych okresach (np. masowe deportacje, kolektywizacja).
Autor opisuje także życie codzienne, problemy z jakimi musieli zmagać się mieszkańcy lasów czy zasady jakimi kierowali się prowadząc działania partyzanckie. Leśni Bracia żyli najczęściej w schronach budowanych w gęstych estońskich lasach. Otrzymywali wsparcie od rodzin, czy przyjaciół. Choć mieszkańcy lasów cieszyli się ogromnym poparciem społeczeństwa estońskiego, stale narażeni byli na ryzyko ujawnienia przez kolaborantów i czekistów.
Kolektywizacja, deportacje na Syberię, kolaboracja części społeczeństwa, brak pomocy z zzagranicy, jak i spartańskie warunki w jakich musieli żyć Bracia Leśni położyły kres ruchu. Pomimo iż podtytuł sugeruje zakończenie działalności estońskiego ruchu oporu na rok 1956, Bracia Leśni działali jeszcze długo później. Mało znanym faktem jest data śmierci Augusta Saabe – ostatniego z Braci, który zginął … września 1978 roku uciekając przed milicjantami. Wydarzenie to dowodzi nie tylko przywiązania Estończyków do wolności, męstwa i odwagi Braci, ale także dramatu tysięcy ludzi żyjących przez wiele lat na marginesie społeczeństwa, w ciągłym strachu, ukrywających się w ciężkich warunkach przed sowieckim „wymiarem sprawiedliwości”.
Dramatyczne karty estońskiej historii opisane są nie tylko językiem historyka, ale także licznymi wspomnieniami Braci Leśnych oraz notatkami sowieckich służb bezpieczeństwa.
Książka jest obowiązkową pozycją dla osób, które chcą zrozumieć XX-wieczną historię Estonii oraz współczesne politykę i stosunki estońsko-rosyjskie.
Mart Laar – historyk i polityk estoński, absolwent Uniwersytety w Tartu, w latach 1992-94 i 1998-2000 premier, jeden z ojców sukcesu gospodarczego Estonii. Polskim czytelnikom dał się poznać książką „Estoński cud” (2006), którą można nazwać estońską receptą na sukces gospodarczy.
Książka ukazała się nakładem wydawnictwa Libron/Egis. Recenzja powstała dzięki uprzejmości Wydawcy.
Cena detaliczna: 37 zł
Wydanie: Kraków 2008
Wydawnictwo: Libron/Egis
