Estonia leży w północno-wschodniej Europie u wschodnich wybrzeży Morza Bałtyckiego, które oblewa ją zatokami Fińską i Ryską. Graniczy z Federacją Rosyjską na wschodniej granicy (200 kilometrów za granicą leży Petersburg), posiadając 294 kilometry granicy z nią, a od południa z Łotwą (70 kilometrów od granicy leży Ryga – stolica Łotwy), posiada 339 kilometrów granicy z nią, na północy przez Zatokę Fińską graniczy z Finlandią (Zatoka ma około 80-100 kilometrów szerokości). Granica Estonii ma długość 1 445,4 km, w tym granica morska ma długość 768,6 km, a lądowa ma długość 676,8 km z czego około połowy przebiega wzdłuż rzek i jezior. Odległości między Tallinem a: Helsinkami wynosi 85 kilometrów, Rygą 307 km, St. Petersburgiem 395 km, Sztokholmem 405 km. Aby dotrzeć drogami lądowymi z Tallina do St. Petersburga należy przebyć około 405 km, do Rygi 312 km, do Helsinek około 770 km, do Wilna 593 km, do Warszawy 968 km, do Berlina 1 269, do Brukseli 1 988 km, do przylądka Roca około 4090 km, do przylądka Matapan około 3115 km, a do przylądka Północnego około 2 015 km.
Warunki naturalne
Całkowita powierzchnia Estonii to 45 227 km2 (łącznie z wyspami), z czego 2 016 km2 to wody (jeziora), 43 211 km2 to ląd. W skład Estonii wchodzi 1521 wysp i wysepek (w większości niezamieszkałych) w Zatoce Fińskiej i Ryskiej (największe to Sarema 2673 km2, Hiuma 989 km2, Muhu 200 km2, Vormsi 92,9 km2) o łącznej powierzchni 4 133 km 2 (9,16% powierzchni kraju). Z części lądowej najbardziej wysunięty na północ jest przylądek Purekkari na półwyspie Pärispea, na południu miejscowość Naha, a na wschodzie miasto Narwa, poza lądem na północy wyspa Vaindloo, na zachodzie wyspa Vilsandi. Ciągłość terenu Estonii z północy na południe wynosi 240 km, a z zachodu na wschód 360 km. Estonia leży w północno – zachodniej części równiny Wschodnioeuropejskiej. Zachodnie wybrzeże silnie rozczłonkowane, niskie, północne – wysokie i strome. W Estonii występuje urozmaicony krajobraz, można rozróżnić dwa dominanty na tym polu: nizinne równiny oraz wyżyny. Tereny nizinne stanowią większość obszaru (średnia wysokość Estonii wynosi 50 metrów), znajdują się głównie na zachodzie kraju. Na terytorium Estonii występują cztery obszary nizinne. Największy to Zachodnio – Estońska nizina, obejmuje całą zachodnią Estonię łącznie z wyspami. Na znacznym obszarze tej niziny występują bagna. Nizina Vôrtsjärv również w przeważającej części jest bagnista, rozciąga się na północ od jeziora Vôrtsjärv. Nizina Peipsi obejmuje północne i zachodnie tereny wokół jeziora Peipsi. Na północy Estonii wzdłuż brzegu zatoki Fińskiej przebiega wąskim pasem nizina Północno – Estońska. W niektórych miejscach zwęża się do kilkunastu metrów, przy ujściu rzek i na półwyspach rozszerza się do kilku kilometrów. W północnej części wysoczyzna Pandivere (wysokość do 166 metrów), na południu i południowym-wschodzie morenowe wzniesienia Sakala, Otepää i Haanja (do 318 metrów n.p.m. na górze Munamägi, najwyższy punkt w kraju i państwach bałtyckich). Tylko 10% powierzchni kraju jest wzniesione powyżej 100 n.p.m. Rzeźba polodowcowa (moreny, drumliny, ozy, jeziora – kotliny, w których znajdują się one). Między wysoczyznami Estonii rozciągają się zagłębienia: Kyrwiemaa i Altaguse. Kyrwiemaa tworzy rozciągnięte z południowego – zachodu na północny – wschód wyżłobienie między Północno – Estońskim płaskowzgórzem i wyżyną Pandivere. Gęsta sieć rzeczna, zwłaszcza w południowej części, tworzona przez krótkie rzeczki uchodzące do Morza Bałtyckiego, główne rzeki: Vőhandu (162 km – najdłuższa rzeka), Narwa, Ema, Parnawa, Teenuse, Ahja i Jagala. Rzeki Północnej Estonii wpadają do Zatoki Fińskiej i torując sobie drogę przez glinę, tworzą malownicze progi i wodospady. W Estonii znajduje się ponad 1400 jezior naturalnych oraz sztucznych (około 4,6% powierzchni kraju, 2 016 km2 ), największe Pejpus (graniczne z Rosją), Emajőgi, Vortsjarv. Estonia leży w strefie lasów mieszanych, na ubogich glebach piaszczystych rosną bory sosnowe (z sosną zwyczajną; 48,7% powierzchni leśnej). 28% powierzchni leśnej stanowią lasy brzozowe. Na glebach bardziej żyznych lasy świerkowe (ze świerkiem pospolitym; 20% powierzchni leśnej), niekiedy ze znacznym udziałem dębu szypułkowego i innych drzew liściastych (tereny Estonii to najbardziej wysunięty na północ obszar występowania dębu). Na północno-wschodnich krańcach państwa występują pozostałości po lasach iglastych świerkowych, świerkowo-jodłowych i sosnowych tajgi. Największe masywy leśne w Estonii, to lasy Alutaguskie i Kirvema. Całkowity zapas drewna wynosi w Estonii 274 mln m3. Dwie trzecie lasów stanowią lasy iglaste (sosnowe i świerkowe), w tym drzewa nie uszkodzone 37% (1990 rok) dane dotyczą drzew iglastych ponad 60 letnich. Spośród drzew liściastych przeważa brzoza (prawie 28%), a następnie olcha czarna i biała oraz osika. Udział dębu wynosi zaledwie około 1,5%, jesionu 1% . Lasy pełnią nie tylko funkcję produkcyjną, lecz także ochronną: zatrzymują pyły, przeciwdziałają erozji gleb, regulują wilgotność gleb i odpływ wód powierzchniowych. Nie bez znaczenia są także funkcje rekreacyjne i klimatyczne lasów. Lasy zajmują około 44,6% powierzchni (20 155 km2; w XVII wieku powierzchnia leśna terenów obecnie zajmowanych przez Estonię wynosiła około 53%), tereny rolnicze 37,4%, torfowiska (przeważnie wysokie) i tereny podmokłe – 7,4%, wody 4,6% oraz tereny urbanizacyjne 1,9%. Linia brzegowa wynosi 3 794 kilometry (31 miejsce na świecie). Terytorialne wody Estonii na Bałtyku sięgają 12 mil w głąb morza. Przeważają niezbyt urodzajne gleby, przeważnie bielicowe, wytworzone na podłożu gliniastych i piaszczystych utworów polodowcowych. Wiosną występują powodzie i podtopienia. Tylko 40 km2 (w 1998 roku) jest nawadnianych.
Klimat
Klimat określonego obszaru uzależniony jest od szerokości geograficznej, która określa wielkość promieniowania słonecznego oraz od panującej masy powietrznej i warunków miejscowych: ukształtowania terenu, odległości od morza, itd. Położenie Estonii między 57° a 60° równoleżnikiem szerokości północnej sprawia, że znajduje się ona w północnej części pasa umiarkowanego. Warunki te kształtują klimat Estonii, który jest umiarkowany, przejściowy od morskiego do kontynentalnego (klimat panujący w Estonii określany jest jako wilgotny-umiarkowany). Kontynentalność wzmaga się w kierunku wschodnim. Warunki pogodowe są zmienne, kształtuje je wpływ północnego Atlantyku (także Morza Bałtyckiego) i kontynentu Eurazji. Rozkład ciepła słonecznego w ciągu roku jest nierównomierny. Latem dzień trwa do 18 godzin i słońce w południe znajduje się wysoko, zimą dzień jest krótki – do 6 godzin, w południe słońce jest bardzo nisko. Powierzchnia ziemi na terenie Estonii od kwietnia, aż po wrzesień otrzymuje więcej ciepła słonecznego niż oddaje, a w pozostałe miesiące sytuacja jest odwrotna. W zimie braki ciepła w znacznej mierze wypełniają przepływy ciepłego powietrza z Atlantyku. Parowaniu ulega jedynie 50-60% opadów, stąd charakterystyczna dla Estonii jest nadmierna wilgotność. Pogoda w Estonii zmienia się w każdej porze roku, w związku z częstymi zmianami masy powietrznej. Nadchodzenie wilgotnego i ciepłego morskiego powietrza powoduje w zimie pochmurną pogodę, częste odwilże, mokry śnieg i deszcz, latem jest to przyczyną zimniej i deszczowej pogody. Umiarkowane kontynentalne powietrze przynosi zimą suchą i mroźną pogodę, a lato jest bardzo ciepłe. Wpływ Morza Bałtyckiego na klimat jest najbardziej widoczny na Nizinie Nadmorskiej. Obszary wyżynne odznaczają się stosunkowo niższymi temperaturami, krótszym okresem wegetacyjnym, wyższą wilgotnością, szybszymi wiatrami i zwiększoną grubością pokrywy roślinnej. Średnia temperatura w najchłodniejszym miesiącu (w lutym) wynosi od -7,5°C (pomiar w 2003 roku) na wschodzie do -2°C na zachodnich wyspach, choć temperatury spadają nawet do -24°C. W lipcu średnia temperatura wynosi 19,9°C (pomiar z 2003 roku), osiągając nawet 30°C. W 2001 roku temperatura średnioroczna wyniosła +5,9°C, w styczniu -1,4°C, a w lipcu +20,5°C. Suma roczna opadów wynosi 600-700 mm. Okres wegetacyjny obejmuje od 170 dni na północy do 183 dni na południu. Niezależnie od szeregu zjawisk niekorzystnych (nadmierna wilgotność, maksimum opadów w lipcu i w sierpniu, wczesne przymrozki), klimat Estonii na ogół sprzyja produkcji roślinnej, zwłaszcza dzięki znacznym zasobom ciepła i stosunkowo dużej liczbie dni słonecznych. Wysoka wilgotność korzystnie wpływa na produktywność łąk, pozwalając zbierać 2-3 pokosy traw. Łagodny klimat pobrzeża morskiego z dużą liczbą dni słonecznych w połączeniu z lasami sosnowymi, rozległymi piaszczystymi plażami i borowinami leczniczymi oraz wodami mineralnymi sprzyja rozwojowi funkcji uzdrowiskowej.
Wody
Największe wyspy Estonii to Saaremaa (powierzchnia 2 673 km2), Hiiumaa (989 km2), Muhu (200 km2), Vormsi (93 km2), Kassari (19,3 km2), Naissaar (18,6 km2), Kihnu (16,4 km2), Väike – Pakri (12,9 km2), Suur – Pakri (11,6 km2), Ruhnu (11,4 km2), Abruka (8,8 km2), Vilsandi (8,8 km2), Prangli (6,4 km2), Osmussaar (4,7 km2), Vohilaid (3,9 km2), Aegna (2,9 km2).
Wybrzeże morskie Estonii obejmuje 1240 km, całkowita długość linii brzegowej (łącznie z wyspami) wynosi 3 794 km. Brzegi morskie w części estońskiej są rozczłonkowane. Linia brzegowa między Azeri i Pärnu ma dużo zakrętów, tworzy mnóstwo zatok i półwyspów. Zachodnie brzegi są nizinne, w tej części jest sporo zatok: Haapsalu, Matsalu i Pärnu. Na południe od miasta Pärnu, na niewielkiej odległości od morza ciągnie się pas wysokich (do 34 m) prastarych wydm, na których rośnie las sosnowy. Wyspy archipelagu Zachodnioestońskiego oddzielają się jedna od drugiej i kontynentu cieśninami: Väinameri, Muhu, Suur – väin, Väike – väin, Soela – väin. Cieśnina Irbe – väin rozdziela Saaremę i półwysep Kurzarski na Łotwie. Wzdłuż całego brzegu ciągną się szerokim pasem piaszczyste plaże. Temperatura wody morza Bałtyckiego jest zróżnicowana. W porze letniej temperatura wody na powierzchni morza prawie nie różni się od temperatury powietrza, osiągają +16°- +18°C. Na głębokości temperatura spada do +5°C. W zimie temperatura wody na powierzchni otwartego morza spada do +1° – +3°C, a przy brzegach, w zatokach i cieśninach – poniżej 0° C. Morze zamarza zwykle w listopadzie – grudniu, lód topnieje w kwietniu. Najczęściej zamarzają płytkie zatoki, a w ostre zimy, kra pokrywa całkowicie Zatokę Fińską. W bardzo ostre zimy zamarza również otwarte morze. Pokrycie lodowe w Zatoce Fińskiej przeciętnie trwa 110 – 130 dni, w okolicach Pärnu 100 dni, a w Zatoce Ryskiej 80 – 90 dni. Na morzu Bałtyckim można obserwować okresowe spadki poziomu wody (wiosną), oraz wzrosty poziomu wody (jesienią), które wywołane są zmianą ciśnienia powietrza oraz układem wiatrów. Przy wiatrach zachodnich poziom wody podnosi się, przy wiatrach wschodnich woda pada. Wahania poziomu wody osiągają w Zatoce Tallińskiej 1,5 m, a w Zatoce Pärnu 3,5 m.
W Estonii jest bardzo dużo jezior, lecz ich rozmieszczenie jest nierównomierne. Podyktowane jest to ukształtowaniem terenu np. na wyżynie Pandiwere jest stosunkowo mało. Znaczna ich ilość występuje w Alutaguse, obok Kurtna, Vooremaa, na wyżynach Otepää, Haanja. Jeziora nie występują w regionach położonych wzdłuż rzek Pärnu i Kasari. Kotliny wielkich jezior Peipsi i Vörtsjärv ukształtowały się jeszcze w epoce polodowcowej, a lodowce kontynentalne jeszcze bardziej je pogłębiły. Największe jezioro w Estonii to jezioro Peipsi położone we wschodniej części państwa, na granicy z Rosją. Posiada 140 km długości, i 50 km szerokości. Powierzchnia jeziora przekracza 3550 km2, z czego do Estonii należy 1570 km2. Większa część brzegów nizinna i tylko obok Kallaste na wysokim i urwistym brzegu wychodzą na powierzchnie czerwone dziewońskie piaskowce. Jezioro Peipsi umownie podzielone jest na trzy części: jezioro właściwe, zwężona część środkowa, która nosi nazwę jezioro Lammi oraz część południowa jeziora Pihkva. Do jeziora wpływa dużo rzek, wypływa tylko jedna rzeka Narva. Jezioro jest stosunkowo płytkie, w najgłębszym punkcie osiąga 16 metrów. Latem woda w jeziorze nagrzewa się do temperatury 22 – 26°C, w okresie grudzień – kwiecień pokrywa się lodem. Dużo jezior rozmieszczonych jest między morenowymi wzgórzami, powierzchnia takich jezior pokryta jest dużą ilością małych wysepek, linia brzegowa postrzępiona np. jezioro Pihkva. Na terenie Estonii można spotkać jeziora w prastarych dolinach, tak powstało jezioro Viljandi, a również w otoczeniu przybrzeżnych wydm – jezioro Ülemiste. Na zachodnim i północnym wybrzeżu Estonii dużo jezior powstało w wyniku podnoszenia się skorupy ziemskiej, takimi jeziorami są Harku, Suurlacht, Linnulacht. Jedynym w swoim rodzaju jest jezioro Kaali na wyspie Saaremaa, powstało w kraterze po meteorycie.
Największe jeziora Estonii to Peipsi – Pihkva (powierzchnia: 3555 km2, głębokość do: 15,3 m; Peipsi järv – 2611 km2, 12,9 m; Pihkva järv – 708 km2, 5,3 m; Lämmijärv – 236 km2, 15,3 m), Vortsjärv (270 km2, 6,0 m), Narva veehoidla (190 km2, 15,0 m), Mullutu – Suurlaht (14,4 km2, 2,1 m), Ülemiste järv (9,6 km2, 6,0 m), Saadjärv (7,1 km2, 25,0 m), Vagula järv (5,2 km2, 11,5 m), Veisjärv (4,9 km2, 4,0 m), Ermistu järv (4,8 km2, 2,9 m), Tohela järv (4,1 km2, 1,5 m).
Naturalne warunki klimatyczne panujące w Estonii wilgotny klimat, morenowa rzeźba terenu, jednorodna budowa geologiczna spowodowały powstanie gęstej sieci rzek, jest ich około 420. Koryta rzek w większości znajdują się w niegłębokich dolinach. W południowej Estonii miejscami płyną głębokimi i szerokimi prastarymi dolinami, powstałymi jeszcze w epoce lodowcowej. Wszystkie rzeki Estonii zasilane są wodą z opadów atmosferycznych i wodami gruntowymi. W zimie większość z rzek zamarza przeciągu roku można zaobserwować charakterystyczne podwyższenia i obniżenia poziomu wody w rzekach. Najbardziej znaczące podwyższenie widoczne jest w kwietniu, to wynik wiosennego topnienia śniegu, wtedy wiele rzek wylewa na tereny nizinne położone wzdłuż koryta. Szczególnie występują z brzegów rzeki: Halliste, Kasari i Emajögi. Drugi wzrost poziomu wody można obserwować podczas jesiennych obfitych opadów atmosferycznych. W okresach letnich, kiedy bywają długotrwałe upały, część niedużych rzek i potoków wysycha, wtedy wahania poziomu wody sięgają 4 m, a na rzece Pärnu – nawet 6 m. Rzeka Narva – wypływa z jeziora Peipsi i wpada do zatoki Fińskiej. Długość rzeki -77 km, szerokość od 250 m do 400m. Dorzecze Narvy Rosona łączy Narvę z rzeką Lugą w Rosji. Energia rzeki wykorzystywana jest przez elektrownie wodną znajdującą się w Iwangorodzie (Jaanilinn). Woda do elektrowni podawana jest dwukilometrowym kanałem. Rzeki Estonii rozdzielają się między trzy baseny: Narvsko – Peipski, basen zatoki Fińskiej, basen zatoki Ryskiej i cieśniny Väinameri. Pokonując przybrzeżny glint, rzeki północnej Estonii tworzą malownicze wodospady – Keila, Jägala, Nömmeveski na rzece Valgejögi, Joaveski na rzece Loobu. Jedną z przyczyn obfitości wód podziemnych występujących na terenie Estonii jest przewaga ilości opadów nad ich wyparowywaniem. Taka sytuacja występuje na piątej części terytorium Estonii. Tak wysoki poziom wód podziemnych można spotkać również na nizinach, wtedy na tych terenach występują bagna. Na wyżynach wody podziemne zalegają głęboko. Na wyżynie Pandivere na Północno-Estońskim płaskowzgórzu rozwijają się procesy krasowe. W wyniku czego poziom wód podziemnych obniża się, a małe rzeki zanikają.
Najdłuższe rzeki Estonii to Vohandu jőgi (długość: 162 km, dorzecze: 1420 km2), Pärnu jőgi (144 km, 6920 km2), Pőltsamaa jőgi (135 km, 1310 km2), Pedja jőgi (122 km, 2710 km2), Keila jőgi (115 km, 682 km2), Kasari jőgi (112 km, 3210 km2), Piusa jőgi (109 km, 796 km2), Pirita jőgi (105 km, 799 km2), Emajőgi (100 km, 9740 km2), Navesti jőgi (100 km, 3000 km2).
Bagna zajmują znaczną część Estonii – ok. 20%. Występują na terenie całego kraju, szczególnie na zachodzie i północnym – wschodzie. Bagna powstawały w dwojaki sposób przy zarastaniu zbiorników wodnych oraz przy występowaniu wód podziemnych na powierzchnie. Grubość warstwy torfu na starych bagnach może osiągać kilka metrów. Największe obszary bagienne można spotkać na równinach zachodniej i północnej Estonii. W wielu wypadkach powstały one na terenach byłych jezior.
Największe bagna Estonii to Puhatu (obszar 468 km2), Epu – Kakerdi (417 km2), Lihula – Lavassaare (383 km2), Sangla (342 km2), Emajoe Suursoo (276 km2).
Gleby
W Estonii występują następujące rodzaje gleb: bielicoziemne (bielicowe, skrytobielicowe, rdzawe, glejowo bielicowe i bielicowo murszaste) oraz gleby próchnicowe i darnino próchnicowe. Cechą gleby darnino próchnicowej jest istnienie humusowego poziomu (warstwy), którego brak w glebie próchnicowej. Ze względu na zawartość próchnicy w glebie można wyróżnić trzy jej rodzaje: słabo próchnicowe – próchnica występuje tylko miejscami; średnio próchnicowe – próchnica występuje w formie ciągłej warstwy, ale niewielkiej grubości około 20 cm.; obfite w próchnicę – próchnica występuje na znacznym terenie w warstwie powyżej 20 cm. Gleby próchnicowe występują w południowej Estonii. Swoistym, dość często występującym gatunkiem są gleby torfowo – bagienne, tworzące się po wpływem torfotwórczej roślinności w warunkach stałego nadmiernego zwilgotnienia. Gleby, w których warstwa torfu przekracza 30 cm zwane są glebami bagiennymi, występują na nizinach i w Alutaguse. W Estonii północnej i zachodniej oraz na wyspach występują gleby aluwialne, powstałe w wyniku rzecznych nanosów. Występują one szczególnie w okolicy dolnych odcinków i ujść rzek, zajmują około 1 % terytorium. W regionach centralnej występują gleby morenowe ze znaczną zawartością żwiru i piasku. W związku z nadmiarem wilgoci, większość gleb wymaga melioracji, a 70% użytków rolnych wymaga osuszenia. Konieczne jest także systematyczne nawożenie nawozami mineralnymi i organicznymi. Ze względu na nadmierną kwasowość niezbędne jest wapnowanie. Niekorzystną cechą niektórych użytków rolnych jest ich kamienistość bardzo utrudniająca wykonywanie zabiegów agrotechnicznych. Gleby położone na wysoczyznach ulegają destrukcyjnym procesom erozji. Należy dodać, że w Estonii istnieją duże rezerwy ziem, które mogłyby być wykorzystane w celach rolniczych. Są to jednak gleby silnie zabłocone, zakrzaczone lub pokryte wydmami.
Nizina Wschodnioeuropejska
Pojezierza Wschodniobałtyckie
Ochrona prawna
W Estonii są 4 parki narodowe (łączna powierzchnia: 119,6 tys. ha), 38 rezerwatów (150,6 tys. ha), 17 parków krajobrazowych (81,5 tys. ha).
Zagrożenia to powietrze zanieczyszczone dwutlenkiem siarki pochodzącego ze spalania łupków bitumicznych w elektrociepłowniach na północnym wschodzie, jednak suma substancji zanieczyszczających emitowanych do atmosfery mocno spadła, emisja w 2000 roku była 4,6 razy mniejsza niż w 1980 roku. Ilość nieoczyszczonych ścieków spadła 20 razy w 2000 roku w porównaniu do 1980 roku. Estonia ma więcej niż 1500 naturalnych i sztucznych jezior, mniejsze, które leżą na obszarach aktywności rolniczej muszą być monitorowane. Wody przybrzeżne są zanieczyszczone w niektórych miejscach.
Porozumienia międzynarodowe dotyczące środowiska ratyfikowane przez Estonię o: Zanieczyszczeniu Powietrza, Skażeniu Powietrza – Tlenkami Azotu, Zanieczyszczeniu Powietrza Siarką 85, Zanieczyszczeniu Powietrza Lotnymi Mieszankami Organicznymi, Bioróżnorodność, Zmiany Klimatu, Ginących Gatunkach, Niebezpiecznych Odpadkach, Zanieczyszczenia Pochodzących z Okrętów, Ochronie Warstwy Ozonowej, Terenach Podmokłych, Traktat Arktyczny, Zmiany Klimatu – Protokół z Kyoto.
