Valga (niem. Walk). Miasto w Lõuna-Eesti. Valga maakonna halduskeskus. Bardzo ważny węzeł komunikacyjny drogowy i przede wszystkim tradycyjnie kolejowy (Tartu 82,9 km, Koidula 94,6 km, Ryga 168,1 km). Najbardziej ku południu wysunięte miasto Estonii (57° 47′ N). Usytuowane bezpośrednio na granicy z Łotwą tworzyło ono do 1920 jeden organizm miejskim ze znajdującym się po stronie łotewskiej obecnym miastem Valka. Swoistą tedy atrakcję estońsko-łotewskiej Doppelstadt stanowi wytyczona miejscami niemal samym jej środkiem granica państwowa. Valga rozpościera się na 16,54 km² i liczy 12,3 tys. mieszkańców (ok. jedna czwarta Rosjan). Przez miasto toczy swe wody rzeka Pedeli (31 km), główny dopływ Väike Emajõgi, tworząca na jego terenie dwa sztuczne akweny (tereny rekreacyjne). Nazwa miasta ma związek z estońskim słowem na oznaczenie białości, jasności, światła (valgus). Pierwsze źródłowe wzmianki o Wałku są z 1266 i 1286. Dogodne położenie przy trakcie kupieckim z Rygi do Pskowa i Dorpatu pozwoliło na rozwój osady. Jako geograficzne i komunikacyjne centrum Inflant był Wałk (obok Wolmaru) miejscem, gdzie od 1419 zbierały się landtagi Konfederacji Inflanckiej. Podczas wojen inflanckich miejscowość poddana została oblężeniu i zniszczeniu przez wojska Iwana IV Groźnego. Pod leżącą na zachód wsią Ermes (est. Härgmäe, łot. Ērģeme; obecnie na Łotwie) rozegrała się 2 sierpnia 1560 ostatnia na otwartym polu bitwa w dziejach zakonu inflanckiego, zakończona całkowitym zwycięstwem Rosjan. W ramach aktywizacji gospodarczej tych terenów zniszczonych wojnami inflanckimi osada uzyskała w okresie przynależności do Rzeczpospolitej prawa miejskie nadane jej przez Stefana Batorego (1584). Reforma administracyjna 1783 wyniosła Wałk na stolicę nowo powołanego powiatu w guberni inflanckiej (rozciągniętego głównie na terenach łotewskich). Powołano go ukazem Katarzyny II z 3 lipca 1783 przyporządkowując obszary wykrojone z dotychczasowych jednostek z siedzibami w Rydze i Kieś (Wenden). Dla dalszego rozwoju miasta epokowe znaczenie miało powstanie węzła kolejowego na zbudowanej 1886–1889 szerokotorowej linii Ryga–Psków (Riia–Pihkva raudtee; Псково-Рижская железная дорога). Jednocześnie w Wałku odbił od niej liczący 82,5 km szlak do Dorpatu celem połączenia linii Ryga–Psków z linią Tapa–Tartu. Nadto 1896 uruchomiono kolej wąskotorową przez Rūjiena i Mõisaküla do Parnawy (125 km), a 1903 jej przedłużenie w przeciwnym kierunku, przez Mõniste, Ape, Alūksne i Gulbene do Pļaviņas (212 km). Na tym ostatnim szlaku po uzyskaniu niepodległości, celem uniknięcia przejazdu po terytorium łotewskim, zbudowano łącznicę Valga– Koikküla (1923, 15 km, dodatkowy przystanek Kaagjärve). Miasto dołożyło swą cegiełkę także do dziejów przebudzenia narodowego Bałtów. 1849–1890 czynne w nim było seminarium nauczycielskie, najbardziej znana tego typu placówka edukacyjna w kraju, kierowana przez łotewskiego kompozytora i pedagoga Jānisa Cimze (1814–1881), kształcąca wielu późniejszych estońskich i łotewskich działaczy narodowych. W roku zaś 1901, po zwycięstwie w lokalnych wyborach koalicji łotewsko-estońskiej nad frakcją niemiecką, burmistrzem miasta po raz pierwszy został Estończyk. Nieco później Wałk chlubnie wpisał się również na karty ogólnokrajowej historii społecznej (1905) i politycznej (1917–1920). 1897 na 10,9 tys. mieszkańców Wałku było 4,4 tys. Łotyszy i 3,5 tys. Estończyków (Niemcy 1,1 tys.). Zaistniały 1919 na tle struktury narodowościowej spór o przynależność państwową miasta rozstrzygnęła 1 lipca 1920 komisja brytyjska pod przewodnictwem Stephena Tallentsa (1884–1958). Dokonano podziału Wałku. Lwią część obszaru zabudowanego z centrum oraz dworcem kolejowym otrzymała Estonia; Łotwie zaś przypadło ledwie 80 drewnianych domów w zachodniej połaci miasta. Mocą umowy międzypaństwowej na stronę łotewską przesiedliło się 2,5 tys. Łotyszy. Podczas przynależności obu państw do ZSRR polityczny podział miasta nie odgrywał większej roli, praktycznie traktowane były one jako jeden organizm o językowo mieszanej ludności. Po 1990 funkcjonowały trzy przejścia graniczne, w tym dwa śródmiejskie (Sepa tänav, Raja tänav) i jedno tranzytowe (Valga–Uulu maantee). Zniesiono je w chwili przystąpienia obu państw do układ z Schengen (2007). W okresie radzieckim miasto osiągnęło dotychczas największą w swej historii liczbę ludności, tj. 18,4 tys. (1979). Tuż przed rozpadem ZSRR odsetek Rosjan wynosił 34,6, zaś wraz z Ukraińcami (4,0) i Białorusinami (1,7) aż 40,4 (1989). Łotyszy jest dziś 2,14% (2011). W centrum miasta stoi ewangelicko-luterański Jaani kirik (ob. EELK Valga PeetriLuke kogudus). Jasny wczesnoklasycystyczny budynek kościoła z rzadką w świątyniach Estonii owalną nawą główną wzniesiono 1787–1789 (wieża 1816). Autorem projektu był ryski architekt Christoph Haberland (1750–1803). Kościelne organy z 1867 wykonał niemiecki organmistrz Friedrich Ladegast (1818– 1905). Naprzeciwko kościoła znajduje się pod adresem Kesk tänav 11 drewniany budynek ratusza, jeden z najwybitniejszych przykładów historyzmu w Estonii (1865). W bezpośrednim otoczeniu obu obiektów, obok ronda przy początku centralnej alei, odsłonięto 2002 tablicę upamiętniającą Stefana Batorego. Powszechnie kojarzonym z miastem obiektem jest dość imponujących rozmiarów budynek dworca kolejowego z 1949 (pierwotny z czerwonej cegły uległ zniszczeniu 1944). O przeszłości miasta informuje działające od 1955 muzeum regionalne (Vabaduse 8). Wałk to miejsce urodzenia kardynała Kazimierza Świątka (1914–2011). W swej karierze duchowny ten był m.in. arcybiskupem metropolitą mińsko-mohylewskim oraz administratorem apostolskim diecezji pińskiej.
