Program Partnerstwa Wschodniego to Unia Europejska i sześć państw położonych w Europie Wschodniej i na Kaukazie. Partnerstwo ma przybliżyć wschodnią „szóstkę” do UE przez eksport i implementację europejskich wartości i standardów w ich instytucjach i społeczeństwach. Warto jednak spojrzeć jak program realizowany jest przez państwa UE.
Niepozorność
Gdyby zestawić Estonię w tabeli wraz z krajami Partnerstwa Wschodniego (PW) znalazłaby się na szarym końcu – jest najmniejsza w tym towarzystwie. Jak małe państwo (zaledwie 1,34 mln ludności) może wspierać, a nawet wpływać na otwierającą ranking wielkości Ukrainę? Odpowiedzią jest tutaj siła płynąca z uzyskanego w 2004 roku członkostwa oraz z doświadczeń zdobytych jeszcze w czasie wprowadzania reform ustrojowych i gospodarczych. Estonia chętnie dzieli się swoimi technologicznymi „zdobyczami” – przede wszystkim wykorzystaniem nowoczesnych systemów informatycznych i wiedzą z zakresu wdrożenia e-administracji. Całą tą wiedzą i doświadczeniami Estonia dzieli się z państwami objętymi programem PW, głównie poprzez działalność Estońskiego Centrum Partnerstwa Wschodniego, ale należy wiedzieć również o współpracy bilateralnej pomiędzy Tallinem, a Tbilisi, Kiszyniowem czy Kijowem zapoczątkowanej jeszcze kilka lat przed inauguracją PW.
Estońskie Centrum Partnerstwa Wschodniego
Aktywność Tallina nie wyłoniła się z próżni. Estonia na długo przed zainicjowaniem programu blisko współpracowała z państwami regionu w ogromnym stopniu w obszarach, które obecnie stanowią oś PW. Jak podaje strona MSZ Estonii, w ciągu ostatniej dekady Estończycy przeszkolili dwie setki pracowników służby cywilnej, doradzali w zakresie reform gospodarczych, społecznych i administracyjnych etc. Można powiedzieć, że współpraca ta została niejako „zeuropeizowana” i wtłoczona w ramy PW. Estońskie Centrum Partnerstwa Wschodniego (ECPW) zostało otwarte w styczniu 2011 roku w oparciu o zasoby naukowe Estońskiej Akademii Dyplomacji przy wsparciu merytorycznym i finansowym MSZ Estonii.
Działalność ECPW obejmuje przede wszystkim szkolenia oraz stypendia. Szkolenia skierowane są do pracowników administracji publicznej wyższego i średniego szczebla, a ich celem jest wzmocnienie administracji publicznej oraz jej możliwości współpracy z instytucjami UE. Centrum stawia sobie za cel wspieranie pracowników administracji pomocą i doradztwem w kwestiach rozwoju struktur państwowych, transformacji, reform itd. Szkolenia są krótkie, zwykle tygodniowe i odbywają się zarówno w Tallinie, jak i w państwach uczestniczących w programie. Mogą one być organizowane również w przypadku zapytania ze strony państwa uczestniczącego w PW.
Stypendia przyznawane przez ECPW kierowane są do młodych dyplomatów, pracowników służby cywilnej oraz działaczy społeczeństwa obywatelskiego. Stypendia przyznawane są na podyplomowe studia „Stosunki Międzynarodowe i Integracja Europejska” prowadzone przez Estońską Akademię Dyplomacji.
Trzecim filarem działalności centrum jest organizowanie wykładów i konferencji oraz publikowanie opracowań i badania nad zagadnieniami związanymi z PW. Publikacje można przeczytać w Przeglądzie Partnerstwa Wschodniego dostępnym na stronach centrum.
Współpraca bilateralna
W okresie do zainicjowania Partnerstwa Wschodniego większość estońskiej pomocy była kierowana do Gruzji oraz Mołdowy i Ukrainy. Zdecydowanie mniejsza część trafiała na Białoruś, a także ze względu na dystans geograficzny do Armenii i Azerbejdżanu. Wraz z rozwojem programu pomoc ma być bardziej proporcjonalnie rozdysponowywana między wschodnich partnerów. W grupie tych państw Gruzja jest oczkiem w głowie Estonii. Wystarczy wspomnieć, że w Gruzji doradzał sam Mart Laar – dwukrotny premier i ojciec reform gospodarczych, które przyniosły Estonii dynamiczny rozwój. Tallin wspiera transatlantyckie i europejskie aspiracje Gruzji. Ponadto wspomaga kraj w odbudowie po wojnie i kieruje tutaj największą część pomocy rozwojowej. Estończycy szkolili gruzińskich oficerów policji, urzędników służby cywilnej i dyplomatów. Estonia wspomaga również rozwój gruzińskiej administracji oraz wprowadzanie reform.
Chyba największą dumą Estończyków jest współpraca z Mołdawią. Wraz ze wzrostem jej intensywności zmieniał się również stosunek Kiszyniowa do Unii Europejskiej – od dystansu i obserwacji, przez poszerzanie współpracy, po objęcie miejsca lidera w PW. Zbliżenie Mołdawii do UE odczytywane jest w Tallinie również jako sukces Estonii. Estończycy oprócz doradztwa w zakresie reform, integracji europejskiej, rozwoju administracji i jej informatyzacji, szkolą mołdawskich negocjatorów zaangażowanych w rozwiązanie konfliktu w Naddniestrzu.
Ukraina to jeden z największych beneficjentów estońskiej pomocy rozwojowej. Kijów jest również aktywnie wspierany przez Estonię w kwestiach reform politycznych i gospodarczych oraz aspiracji transatlantyckich. Projekty dwustronne obejmują m.in. edukację i badania naukowe, e-administrację, szkolenie straży granicznej, ochronę środowiska i racjonalizacji zużycia energii.
Z pozostałymi państwami Estonię łączy dużo mniej, więc i pomoc kierowana do Mińska, Erewania czy Baku jest mniejsza. Ciekawym przypadkiem jest Białoruś, postrzegana często jak koń trojański rosyjskich interesów, co łącznie powoduje, że stosunki z tym państwem są ogromnym wyzwaniem dla estońskiej polityki zagranicznej. Pomimo tego Białoruś uczestniczy w programie. Jak celnie zauważa Vahur Made z ECPW, aspiracje uczestników szkoleń są podobne dla wszystkich krajów, więc choć może nie od razu, ale takie szkolenia wpłyną na ich postawy [prodemokratyczne – przyp. autora] w czasie pełnienia służby dla swojego kraju.
Estonia a Partnerstwo Wschodnie
Należy również odpowiedzieć na pytanie, jakie korzyści Tallin czerpie z uczestnictwie w niełatwym przecież zadaniu modernizacji państw, które właściwie od dnia uzyskania niepodległości uwikłane były w liczne konflikty.
To, czego najbardziej obawia się Tallin to Rosja, a każdy czynnik, który przechyla szalę przyjmowanych przez te państwa postaw na stronę Unii Europejskiej jest pośrednio krokiem w kierunku poprawy bezpieczeństwa Estonii. Przykładem ilustrującym te zależności może być wojna w Gruzji w sierpniu 2008 roku. Wraz z jej wybuchem zdecydowanie wzrosło poczucie zagrożenia także w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Po tym konflikcie Estonia zapisała w swojej Narodowej Koncepcji Bezpieczeństwa, że rosyjski imperializm jest zagrożeniem dla bezpieczeństwa kraju. Wschodnia „szóstka” pozostawiona sama sobie mogłaby wpaść w rosyjską strefę wpływów.
Na ambicje Estonii można spojrzeć również z europejskiego punktu widzenia. Bez wahania można zgodzić się z Made, który twierdzi, że uczestnictwo w PW buduje wizerunek Estonii jako kraju, który posiada zasoby, wiedzę i doświadczenia, które umożliwiają skuteczną współpracę ze wschodem. Dzięki temu Tallin buduje swoją pozycję tak w regionie, jak i w Brukseli, a aktywność na tym polu oznacza dla Estonii polityczny awans.
Jak zgodnie przyznają Made i Jaap Ora z MSZ Estonii, PW jest również swojego rodzaju odpowiedzią na pewną pustkę, która powstała po zakończeniu etapu w polityce zagranicznej, który opierał się o integrację państwa z najważniejszymi organizacjami międzynarodowymi. Działanie w tym regionie staje się niemal nową misją kraju na forum europejskim.
Podsumowując, można powiedzieć, że PW i otwarcie ECPW jest niejako zinstytucjonalizowaną formą współpracy, którą Estonia prowadziła z państwami uczestniczącymi na długo przed zainicjowaniem programu. Tallin inwestuje nie tylko swoje zasoby materialne, ale i akademickie w rozwój państw Partnerstwa Wschodniego. Z drugiej strony można powiedzieć, że inwestycja ta pośrednio jest również sposobem na poprawienie swojej pozycji tak na wschodzie, jak i w Brukseli oraz na poprawę regionalnego i własnego bezpieczeństwa.
Źródło: Artykuł pierwotnie ukazał się w serwisie Eastbook.eu.
