Taniec w tradycyjnym obrzędzie weselnym na wyspie Kihnu

Kihnu jest estońską wyspą położoną w Zatoce Ryskiej. W wyniku swego położenia a także ze względu na czynniki historyczne, społeczność tej wyspy była relatywnie izolowana. Wynikiem tego było zachowanie tradycyjnej kultury, która mimo powolnego zanikania nadal stanowi fenomen.

Centralnym świętem obrzędowości na wyspie Kihnu jest rytuał weselny. Jest to tak zwane wesele klanowe, w którym pobrzmiewają motywy przedchrześcijańskich wierzeń oraz elementy charakterystyczne dla obrzędowości ludów należących do grupy Finów Zachodnich. Są to takie elementy jak:

1. Potwierdzenie przymierza dwóch klanów (rodzin) poprzez zaręczyny, wzajemne prezentacje itd.
2. Obrzędy przejścia (panna młoda rozstaje się z poprzednim życiem – dzieciństwem, domem rodzinnym, rodziną i jest brana do nowego domu w procesji weselnej):
   a) ceremonia żegnania panny młodej (zwyczaje, pieśni i lamenty związane z odejściem panny młodej z rodzinnego domu) charakterystyczne dla wesel patrylokalnych,
   b) zwyczaje związane z ochronną i zapobiegawczą magią w okresie gdy panna młoda jest „bez statusu”, np. w momencie przechodzenia jej z domu rodzinnego do domu jej przyszłego męża (np. ukrywanie jej głowy poprzez tradycyjne nakrycie uig),
   c) tak zwane zwyczaje jednoczące, związane z przyłączeniem panny młodej do innego klanu (zdejmowanie uig, tańce z panną młodą).
3. Obrzędy inicjacyjne – przygotowanie panny młodej do nowego statusu (nauka nowych norm etycznych i sposobów zachowania, potwierdzenia tych zachowań poprzez specjalne pieśni ostrzegawcze, upiększanie panny młodej, nakrywanie jej głowy, nowe imię „młodej żony”).
4. Potwierdzenie społecznej odpowiedzialności i poczucia obowiązków, adaptacja w nowym środowisku, przejęcie tożsamości nowego klanu.
5. Zwyczaje i pieśni dla młodej pary rozpoczynającej nowe życie, mające również zapewnić prokreację.
6. Reprezentanci każdego z klanów i ich specyficzne role w obrzędzie weselnym np. śpiewacy w obydwu klanach (Rüütel 1995, s. 377-378).

Obyczaj tańca z panną młodą jest znany wśród wielu narodów. W Estonii szczególne znaczenie ma właśnie na wyspie Kihnu, ale spotykany jest także w północnej i zachodniej części kraju. Są to niewątpliwie wpływy szwedzkiej kultury ludowej. W szwedzkich tradycjach weselnych istnieje więcej tańców rytualnych i pełnią one ważniejsza rolę w ceremonii niż tańce w Estonii i wśród innych ludów z grupy Finów Zachodnich, gdzie jest to przede wszystkim „śpiewane wesele”. Jednakże na Kihnu rytuał tańca z panna młodą stanowi niezwykle ważny element całej obrzędowości weselnej – być może są to wpływy kulturowe najbliższej Kihnu położonej wyspy – Ruhnu, która zamieszkiwana była właśnie przez Szwedów¹.

Na wyspie Kihnu, panna młoda tańczy najpierw z drużbą. Do tej pory badaczom nie udało się ustalić dlaczego. Dopiero następny z kolei taniec zarezerwowany jest już dla pana młodego. Trzeci taniec zaczynają druhny (generalnie, na wyspie Kihnu kobiety często tańczą z kobietami) – następnie inni goście. Po zakończeniu tańca, pan młody wraz z drużbą podnoszą do góry pannę młodą trzy razy, co prawdopodobnie związane jest z magią urodzaju i płodności².

Prawdopodobnie fakt, iż pierwszy taniec panna młoda wykonuje z drużbą, jest także związany z magią płodności. Na sąsiedniej wyspie Ruhnu, zwyczaj ten występuje także. Być może jest to pozostałość prawa ius primae noctis – starożytnego jeszcze zwyczaju znanego wśród wielu kultur, według którego panna młoda spędza pierwszą noc po weselu właśnie z drużbą lub innym weselnym gościem. Na Kihnu ciągle pamiętane jest stare powiedzenie: „Pierwsza noc jest dla drużby”.

Ważna rola drużby może być reliktem endogamicznego heteryzmu, dawnego zwyczaju, gdzie we wstępnym okresie monogamicznego małżeństwa, kobieta należy do każdego lub do określonych mężczyzn w plemieniu, na przykład do starszych – nie tylko do drużby.

Zachowanie takich dawnych ustawowych standardów jako relikt w późniejszych tradycjach weselnych jest charakterystyczne dla wielu kultur. Jest postrzegane jako aspiracja do zapewnienia potomstwa, za co odpowiada cały klan.

Tańcząc, panna młoda musi być nieśmiała i wstydliwa – zakrywa swą twarz rękoma i pochyla swoją głowę, tuląc ja w ramionach drużby lub pana młodego. Wtedy oni mówią: „Panna młoda jest nieśmiała” lub „teraz złe oko nie zaczaruje jej”³. Dopiero po tańcu, rodzina pana młodego symbolicznie akceptuje pannę młodą i przyjmuję ja do swojej rodziny. Wtedy też goście panny młodej opuszczają pomieszczenie.

Melodie do tańca, podobnie jak same tańce i instrumenty, zmieniały się z biegiem czasu. W kilku ostatnich latach, najbardziej popularną melodią do tańca jest walc, a najczęściej używanym instrumentem jest harmonia. Dawniej, na wyspie Kihnu najczęściej usłyszeć można było Labajalavalss(taniec w parach w rytmice trójmiarowej), który odgrywany był na polach przy użyciu popularnego niegdyś w zachodniej Estonii instrumentu – estońskich dud. Estoński taniec w parach o rytmice trójmiarowej miał zresztą wiele wspólnego z melodiami tańców weselnych wśród mieszkańców wyspy Ruhnu i innych tzw. Estońskich Szwedów mieszkających na wybrzeżu.

Oczywiście taniec z panna młodą nie jest jedynym tańcem podczas ceremonii weselnych. Podczas gdy pierwszy dzień wesela zarezerwowany jest raczej dla symbolicznych aktów związanych ze zmianą statusu nowożeńców, drugi dzień to czas tańców, gier i zabaw. Nie należy zapomnieć również o charakterystycznych „kołysaniach” druhn podczas śpiewu przy każdym z etapów wesela. Stoją one w rzędzie lub w półkolu i kołyszą się rytmicznie, co jakis czas uginając się na nogach. Tradycyjne tańce i śpiewy wykonywane są na Kihnu także podczas innych świąt i uroczystości, szczególnie w czasieJaanipäev (św. Jana) czy chociażby Juõdud (chrzciny dziecka). Bardzo popularny jest taniec w kręgu, zarówno trzymając się za ręce jak też trzymając ramiona osoby stojącej z przodu.

Ruch obrotowy lub (w kręgu lub wokół własnej osi) symbolizuje drogę słońca i w wielu kulturach używany jest w obrzędach przejścia (Kalinowska-Kłosiewicz, s. 72-73).

Od wielu lat na Kihnu działa zespół Kihnumua, który stara się zachować a także odtwarzać tradycyjne pieśni i tańce wyspy. Często członkowie grupy zapraszani są na wesela i służą jako swoista pomoc i źródło informacji podczas przebiegu wesela. Podczas gdy najmłodsze członkinie zespołu pełnią funkcję druhn (umbrukad) i pomagają np. w przyrządzaniu posiłków czy nakrywaniu do stołów, najstarsi członkowie są liderami całej ceremonii pokazując jak należy tańczyć i śpiewać.

Przypisy

1. Na wyspie Kihnu oprócz Estończyków i niewielkiej liczby Liwów, zamieszkiwali także Szwedzi.
2. Podobnie jak występujący w Estonii zwyczaj podnoszenia snopków po żniwach.
3. Niezwykle popularne w Estonii, jak również w innych częściach wschodniej Europy, zjawisko „urocznego wzroku (est. kuri silm), według którego niektórzy wzrokiem mogą sprowadzić zło na ludzi i zwierzęta.

Literatura

1. Kalinowska-Kłosiewicz D. 1985 Obrzęd sobótkowy. Taniec w aspekcie symboliki ruchu obrotowego, „Polska Sztuka Ludowa”, T. 39, nr 1-2, s. 72-73.
2. Rüütel I. 1995 Weeding Traditions of The Isle of Kihnu – Roots and Developments, [w:] Folk belief today, M. Kõiva, K. Vassiljeva eds., Tartu.