Systemu partyjnego współczesnej Estonii nie sposób zrozumieć bez nawiązania do krótkiego czasu niepodległości tego państwa w okresie międzywojennym. Wiele z obecnie istniejących partii nawiązuje bowiem pośrednio lub bezpośrednio do tradycji tamtego okresu. Numeracja kadencji estońskiego parlamentu – Riigikogu, została również bezpośrednio połączona z numeracją międzywojenną.
Pierwsze wybory w niepodległym państwie estońskim odbyły się w listopadzie 1920 roku. Najwięcej miejsc w stuosobowym Riigikogu zdobyła Partia Pracy (22), następnie agrariusze (21) i socjaldemokraci (18). Obok Partii Ludowej założonej przez Jaana Tőnissona i chrześcijańskich ludowców, ugrupowania te stanowiły stały element estońskiej sceny politycznej. One także tworzyły szybko zmieniające się rządy koalicyjne (które obejmowały często od trzech do pięciu partii). Warto tu dodać, że koalicje te były bardzo niestabilne, a w latach 1921-31 rządów było jedenaście, a średnia długość ich trwania wynosiła jedenaście miesięcy. W latach 20-tych wzrosło także znaczenie Komunistycznej Partii Estonii1.
Pierwsze parlamentarne wybory, po ponownym odzyskaniu przez Estonię niepodległości, odbyły się 20 września 1992 roku, według mieszanej większościowo-proporcjonalnej ordynacji2. Rozdrobnienie polityczne sprawiło, że od jesieni 1991 roku powoływano bloki wyborcze. Pierwszy z nich utworzyła 27 września 1991 roku konserwatywna Partia Narodowa, Partia Chrześcijańsko Demokratyczna, Ruch Chrześcijańsko – Demokratyczny iZjednoczona Partia Republikańska. Ruch ten przyjął nazwę Ojczyzna3. Szesnaście bloków wyborczych i partii politycznych zgłosiło 633 kandydatów.
W parlamencie znalazło się 9 partii i bloków wyborczych. Najwięcej głosów zdobyłaOjczyzna – 22%, co dało jej 29 mandatów. Na drugim miejscu był blok Bezpieczny Dom – 13.6% – 17 mandatów. Front Ludowy uzyskał 12.2% głosów – 15 mandatów; Umiarkowani- 9.7% głosów i 12 mandatów; Estońska Partia Niepodległości Narodowej – 8.7% głosów i 10 mandatów. Ponadto do Riigikogu weszły: Niepodległościowi Rojaliści – 8 mandatów,Obywatele Estonii – 8 mandatów. Po jednym mandacie zdobyli Zieloni i Estońska Partia Przedsiębiorców4.
W kolejnych wyborach do VIII Riigikogu, w 1995 roku, udział wzięło 13 ugrupowań, z których 7 znalazło się w parlamencie. Pierwsze miejsce zdobył blok wyborczy partii koalicyjnej i Związku Ludowego, zdobywając 32.2% głosów co dało 41 mandatów. Drugie miejsce zajęli liberałowie – zdobyli 16.2% głosów i 19 mandatów. Oprócz tego w Riigikogu znalazły się: Partia Centrum – 16 mandatów, koalicja Ojczyzna i Estońskiej Partii Niepodległości Narodowej – 8 mandatów, Umiarkowani – 6 mandatów, blok partii mniejszości rosyjskiej Naszym domem jest Estonia – 6 mandatów; oraz Partia Prawicy – 5 mandatów5.
Jak zatem można zauważyć, początek lat dziewięćdziesiątych to dość burzliwy okres w kształtowaniu się estońskiej sceny partyjnej, z licznymi zmianami nazw partyjnych i koalicjantów. Podobna sytuacja będzie miała także miejsce w latach następnych.
Przypisy:
1 J. Lewandowski, Historia państw świata w XX wieku. Estonia, Warszawa 2001, s. 96-97.
2 Ibidem, s. 96-97.
3 J. Lewandowski, Historia Estonii, Wrocław 2002, s.271.
4 J. Lewandowski, Historia państw…, op.cit., s. 241-242.
5 Ibidem, s. 255.
Współczesny system partyjny Estonii – charakterystyka ogólna
Estoński system partyjny charakteryzuje układ powiązań międzypartyjnych o trójpolarnej strukturze polaryzacji oraz wielopartyjnym formacie. W jego ramach występują grupy partii: lewicowych (centrolewicowych), centrowych oraz prawicowych. Mechanizm rywalizacji ma jednak asymetryczny charakter, z dominacją rolą ugrupowań centrowych oraz prawicowych (konserwatywnych). W Estonii brak jest silnej partii, mającej jednoznacznie komunistyczny rodowód, a generalnie – rodzina partii lewicowych stanowi najsłabsze ogniowo w przestrzeni rywalizacji. Występujący w innych systemach partyjnych Europy Wschodniej i Centralnej konflikt o charakterze historycznym (opcja narodowa vs. opcja komunistyczna) w Estonii ma jedynie marginalne znaczenie, a nomenklatura wywodząca się ze starego reżimu znalazła miejsce w partiach centrowych i prawicowych1.
W wyborach w 1992 (pierwsze demokratyczne wybory po uzyskaniu przez Estonię niepodległości w 1991) zwycięstwo odniosła centroprawicowa koalicja wyborcza – Narodowa Koalicja na rzecz Ojczyzny (Rahvuslik Koonderakond Isamaa – RKI), która zdobyła 22% głosów. Jej lider M. Laar prowadził kampanię pod hasłem ostatecznego zerwania z przeszłością komunistyczną i rozpoczęcia liberalnych reform. RKI stanęła na czele gabinetu koalicyjnego, w którego skład weszły również Estońska Narodowa Partia Niepodległości(Eesti Rahvusliku Sötumatuse Partei – ERSP), Estońska Partia Socjaldemokratyczna (Eesti Sotsiaaldemokraatilk Partei – ESDP), oraz Estońska Centrowa Partia Chłopska (Eesti Maa-Keskerakond – EMK)2.
W kolejnych wyborach w 1995 ponowne zwycięstwo odnoszą partie centroprawicowe i konserwatywne, skupione w koalicji wyborczej zwanej Koalicja i Unia Ludowa (KMÜ)3.
Ewenementem jest bardzo niska średnia wieku osób tworzących partyjne i rządowe elity4.
Przypisy:
1 M. Żmigrodzki (red.), Encyklopedia politologii, tom 3 pod red. A. Antoszewskiego i R. Herbuta, Partie i systemy partyjne, Kraków 1999, s. 260-261.
2 Ibidem, s. 260.
3 Ibidem, s. 260-261.
4 Można się wręcz spotykać ze stwierdzeniami, że jest to jedna z głównych przyczyn sukcesu radykalnych estońskich reform.
System partyjny – uregulowania prawne
System partyjny regulowany jest Konstytucją z 1992 roku i Aktem o Partiach Politycznych z 1994 roku.
Zgodnie z nimi partia polityczna jest to dobrowolne, polityczne stowarzyszenie obywateli Estonii, którego przedmiotem działalności jest wyrażenie politycznych interesów swoich członków i osób popierających; oraz zdobycie i wykonywanie lokalnej i państwowej władzy1. W rozumieniu estońskiego prawa partia jest to także organizacja non-profit, sformowana na podstawie określonego terytorium. Partie nie mogą tworzyć swoich jednostek w instytucjach, przedsiębiorstwach, czy organizacjach2.
Konstytucja z 1992 roku gwarantuje każdemu wolność poglądów i stowarzyszania się. Zakazane jest jedynie tworzenie stowarzyszeń, związków i partii, których cel lub działalność jest skierowana na zmianę przemocą ustroju konstytucyjnego Estonii lub w inny sposób wchodzą w sprzeczność z ustawodawstwem karnym3.
Członkiem partii politycznej może zostać obywatel Estonii, który ukończył 18 lat. W Estonii większości najważniejszych stanowisk państwowych objęta jest zasadą incompatibilitas. Prezydent Republiki, na czas pełnienia stanowiska, musi zawiesić członkostwo w partii politycznej4.
Partię polityczną założyć może grupa co najmniej 1000 członków. Finansowanie partii jest jawne. Ponadto partie zobowiązane są do składania kwartalnych raportów dotyczących funduszów przez nie pozyskanych. Partie nie mogą być finansowane przez następujące podmioty: agencje rządowe, nastawione na zysk agencje państwowe, samorządy lokalne i ich agencje, mniejszości kulturowe i narodowe oraz ich agencje, osoby prawne, fundacje, których członkiem jest skarb państwa, państwa obce i anonimowych dawców5.
Partie reprezentowane w Zgromadzeniu Parlamentarnym Riigikogu mają prawo do dofinansowania z budżetu państwowego, w stopniu proporcjonalnym do miejsc zdobytych w Riigikogu6.
Przypisy:
1 Life in Estonia. Handbook 2003-2004, Tallin 2004, s. 105.
2 Ibidem, s. 105.
3 Konstytucja Estonii, art. 41, 48, w: Konstytucja Estonii, Warszawa 1997, s. 39-41.
4 Life in Estonia…, op.cit., s. 105.
5 Ibidem, s. 105-106.
6 Ibidem, s. 106.
Partie i ich charakterystyka
W charakterystyce systemu partyjnego Estonii szczegółowo opisane zostały partie, które weszły w skład X Riigikogu.
Estońska Partia Centrum (Eesti Keskerakond – EKE). Estońska partia polityczna usytuowana w centrum systemu partyjnego, stworzona 12 października 1991 roku. Jest ona kontynuatorką tradycji organizacji – ruchu niepodległościowego typu Forum Estońskiego Frontu Narodowego (Eestimaa Rahvarinne), kierującego wstępną fazą tranzycji ustrojowej. Lider ER – E. Savisaar, sprawował funkcję premiera w latach 1990-92. W wyborach parlamentarnych 1992 roku, EKE wystąpiła pod tradycyjna nazwą Estońskiego Frontu Narodowego, zdobywając 12.2% głosów i 15 mandatów. W wyborach 1995 roku EKE uzyskała poparcie 14.2% elektoratu i 16 mandatów, wchodząc w skład gabinetu koalicyjnego zdominowanego przez sojusz wyborczy Koalicja i Unia Ludowa – KMU (premier T. Vähi). Partia uzyskała 4 stanowiska ministerialne, a jej lider E. Savisaar stanowisko Ministra Spraw Wewnętrznych. Kryzys rządowy w październiku 1995 roku (usunięcie E. Savisaara ze składu rządu w związku z aferą podsłuchową) doprowadził do upadku gabinetu. EKE nie znalazła się w składzie nowego rządu, kierowanego również przez T .Vähi. Została zastąpiona przez Estońską Partię Reform – ER. E. Savisaar został zmuszony do ustąpienia ze stanowiska lidera EKE, zaś nominacje na to stanowisko uzyskała A. Valdemann. Na początku 1996 roku E. Savisaar stworzył frakcje niechętną A. Valdemann i otrzymał nominację na stanowisko lidera EKE. W związku z tą sytuacją A. Valdemann, wraz z grupą zwolenników, opuściła partię, tworząc nowe ugrupowanie pod nazwą Partia Rozwoju1.
Głównym zadaniem Estońskiej Partii Centrum jest stworzenie niezbędnych warunków do rozwoju klasy średniej. EPC chce to osiągnąć min. poprzez wzmacnianie niepodległości i samodzielności Estonii, a w dalszej kolejności budowę demokratycznego państwa i społeczeństwa obywatelskiego2. Estońska Partia Centrum zrzesza około 6 700 członków i jest największą opozycyjną partią zasiadającą w Riigikogu. W ostatnich wyborach EPC zdobyła 125.000 głosów, co dało jej 28 miejsc w parlamencie. Sekretarzem Generalnym partii jest Kűllo Arjakas3. W X Riigikogu EPC reprezentują następujące osoby: Vilja Savisaar, Mihhail Stalnuhhin, Ain Seppik, Toomas Alatalu, Küllo Arjakas, Enn Esama, Eldar Efendijev, Arnold Kimber, Heimar Lenk, Värner Lootsmann, Nelli Privalova, Kaarel Pürg, Mailis Reps, Jüri Šehovtsov, Evelyn Sepp, Toivo Tootsen, Marika Tuus, Toomas Varek, Vladimir Veman4.
Estońska Partia Ludowa (Eesti Maarhava Erakond – EME). Stworzona została w 1994 roku przez Arnolda Rüttela. Przed wyborami w 1995 roku weszła w skład sojuszu wyborczego Koalicja i Unia Ludowa (KMÜ), zdobywając w jego ramach 9 mandatów w parlamencie, tworząc w nim odrębny klub poselski. Ma ona charakter ugrupowania agrarnego, aktywnego wśród ludności wiejskiej5. Partia ta jest swoistą platformą kilku ugrupowań. (Estoński Związek Ludowy, Partia Emerytów i Rodzin). EPL głosi hasła konserwatywne, takie jak zachowanie narodowego charakteru wsi, kultury i języka6.
W X Riigikogu ma następujących przedstawicieli: Jaanus Männik, Koit Prants, Jaak Allik, Rein Randver, Tiit Tammsaar, Janno Reiljan, Margi Ein, Jüri Saar, Mati Kepp, Vello Tafenau, Tiit Mae, Mai Treial7.
Estońska Partia Reform (Eesti Reformierakond – ER). Partia o liberalnej orientacji programowej, stworzona w listopadzie 1994 roku przez S. Kallasa, byłego prezydenta Banku Estonia. S. Kallas ubiegał się o stanowisko premiera po upadku gabinetu M. Laara we wrześniu 1994, jednak nie uzyskał wymaganej większości w parlamencie. Efektem jego ambicji politycznych było stworzenie ER, która wchłonęła min. Liberalno – Demokratyczną Partię Estonii, kierowaną przez P.E. Rummo. W wyborach w 1995 roku ER uzyskała 16.2% głosów i 19 mandatów, stając się druga siłą polityczną w parlamencie. W listopadzie 1995 roku partia weszła w skład rządu koalicyjnego zdominowanego przez Koalicję i Unię Ludową(KMÜ), otrzymując 6 stanowisk ministerialnych (min. Lider partii S. Kallas został wicepremierem i Ministrem Spraw Zagranicznych)8.
Głównym założeniem partii jest utworzenie warunków dla swobodnego rozwoju jednostki, tak, żeby mogła ona wziąć odpowiedzialność za swoje czyny we wszystkich sferach życia (także gospodarczych). Jest to więc program bardzo liberalny. Obecnie partia liczy około 3 000 członków. Warto tu tez zauważyć, że współpracuje z niż wiele organizacji lokalnych i klubów reform zrzeszających wielu młodych członków9.
W X Riigikogu w jej szeregi wchodzą następujący deputowani: Peep Aru, Rain Rosimannus, Rein Aidma, Meelis Atonen, Sergei Ivanov, Helmer Jõgi, Raivo Järvi, Signe Kivi, Mait Klaassen, Rein Lang, Jürgen Ligi, Väino Linde, Andres Lipstok, Maret Maripuu, Silver Meikar, Kristen Michal, Leino Mägi, Andres Taimla, Toomas Tein10.
Koalicja i Unia Ludowa – KMÜ. Estońska koalicja wyborcza, skupiająca partie znajdujące się w centrum systemu partyjnego, stworzona 2 grudnia 1995 roku. W jej skład weszły min. Estońska Partia Koalicyjna, Estoński Związek Ludowy, Estońska Partia Ludowa. Program wyborczy przedstawiony przez koalicję ma konserwatywny charakter, przynajmniej w sferze aksjologicznej, a ona sama wydaje się być organizacją kontynuującą koalicji Bezpieczny Dom, stworzonej przed wyborami w 1992. W wyborach parlamentarnych w 1995 roku koalicja otrzymała poparcie 32.2 % elektoratu (41 mandatów w Riigikogu), uzyskując status pierwszej siły politycznej w parlamencie11.
KiUL w swoim programie kieruje się ideami narodowymi i chrześcijańsko-demokratycznymi i stoi na stanowisku, że Estonia jest częścią Europy zarówno pod względem kulturowym, jak i ekonomicznym. Obecnie partia liczy około 2 800 członków i posiada 7 miejsc w Riigikogu. Sekretarzem partii jest Tarmo Loodus, a przewodniczącym jest Tunne Kelam. Ma ona następujących przedstawicieli w X Riigikogu: Andres Herkel, Helir Valdor Seeder, Mart Laar, Tõnis Lukas, Mart Nutt, Peeter Tulviste, Trivimi Velliste.
KiUL wchodzi w skład Europejskiej Unii Chrześcijańskich Demokratów i Europejskiej Unii Demokratycznej12.
Res Publika (Űhendus Vabariigi Eest). Jest jedna z najmłodszych partii w Estonii. Założona została 8 grudnia 2001 roku i w bardzo szybkim tempie zdobyła popularność. W 2003 roku członkami partii było ponad 4 000 osób. Sama partia jest organizacją 15 regionalnych i trzech miejskich Tallin, Tartu i Narva) związków13.
W X Riigikogu ma następujących przedstawicieli: Siim-Valmar Kiisler, Andres Jalak, Indrek Raudne, Olav Aarna, Ene Ergma, Nelli Kalikova, Andres Kork, Elle Kull, Urmo Kööbi, Tarmo Leinatamm, Mihhail Lotman, Tiit Matsulevitš, Marko Mihkelson, Tiit Niilo, Ants Pauls, Henn Pärn, Jaanus Rahumägi, Urmas Reinsalu, Reet Roos, Sven Sester, Siiri Sisask, Imre Sooäär, Olari Taal, Anti Tammeoks, Ela Tomson, Aivar Õun, Avo Üprus14.
Estońska Partia Socjaldemokratyczna (ESDP). Wchodziła w skład gabinetów koalicyjnych utworzonych w latach 1992-9515. Nie cieszy się ona jednak zbyt dużą popularnością. Do X Riigikogu wprowadziła następujących parlamentarzystów: Ivari Padar, Eiki Nestor, Jarno Laur, Kadi Pärnits, Katrin Saks, Jüri Tamm.
Estońska Partia Umiarkowanych (Mŏŏdukad Rahvaerakond). Powstała w maju 1999 w wyniku połączenia Partii Ludowej i Parti Umiarkowanych. Okresla się jako partia równowagi socjalej. Jako główny cel stawia sobie dbanie o ludzi, ich zdrowie, otoczenie i całokształt środowiska. Przewodnim hasłem partii jest steiwrdzenie, że kazdy ma prawo do godego życia i swobody samorozwioju. Partia posiada około 3.200 członków, a do X Riigikogu wprowadziła 6 przedstawicieli16.
Poza parlamentem znalazły się następujące partie:
Estońska Partia Koalicyjna (Eesti Koonderakond – EK). Utworzona w grudniu 1991 roku przez T. Vähi. W styczniu 1992 roku lider partii stanął na czele tzw. gabinetu przejściowego (tymczasowa administracja), po dymisji rządu E. Savisaara. W wyborach w 1992 roku partia wystąpiła jako uczestnik prawicowej koalicji Bezpieczny Dom (Kindel Kodu), która po porażce stworzyła opozycję. W kolejnych wyborach w 1995 roku partia stanęła na czele koalicji wyborczej Koalicja i Unia Ludowa (KMÜ), zdobywając 18 miejsc w parlamencie. Lider EK, T. Vähi, uzyskał nominację na stanowisko premiera w dwóch gabinetach koalicyjnych – pierwszym, stworzonym w kwietniu 1995 roku przez KMÜ i Estońską Partię Centrum (EKE), oraz drugim, sformowanym w październiku 1995 przez KMÜ i Estońska partię Reform (ER)17.
Unia Ojczyzna. Estońskie centroprawicowe przymierze wyborcze, stworzone w grudniu 1994 roku, w wyniku połączenia dwóch ugrupowań: Koalicji Narodowej Ojczyzna oraz Estońskiej narodowej Partii Wolności18.
Przypisy:
1 M. Zmigrodzki (red.), Encyclopedia…, op.cit., s. 43.
2 Life in Estonia…, op.cit., s. 106.
3 Ibidem, s.106.
4 www.riigikogu.ee
5 M. Żmigrodzki (red.), Encyklopedia…, op.cit., s. 44.
6 Life in Estonia…, op.cit., s. 107.
7 www.riigikogu.ee
8 M. Żmigrodzki (red.), Encyklopedia…, op.cit., s. 44.
9 Life in Estonia…, op.cit., s. 107.
10 www.riigikogu.ee
11 M. Żmigrodzki (red.), Encyklopedia…, op.cit., s. 77.
12 Life in Estonia…, op.cit., s. 106.
13 Life in Estonia…, op.cit., s. 107.
14 www.riigikogu.ee
15 M. Żmigrodzki (red.), Encyklopedia…, op.cit., s. 191.
16 Life in Estonia…, op.cit., s. 106-107.
17 M. Żmigrodzki (red.), Encyklopedia…, op.cit., s. 44.
18 Ibidem s. 313.
