Prawo estońskie dotyczące mniejszości narodowych jest liberalne oraz stworzone tak, by członkowie społeczeństwa mógł swobodnie korzystać z przyznanych mu praw, nawet wtedy, gdy nie posiadają obywatelstwa estońskiego. Zawarte w Konstytucji prawa i obowiązki nie-obywateli estońskich, tworzone w celu integracji rządowe programy, dotyczą wszystkich osób należących do mniejszości, w tym również i Polaków.
Ponieważ Estonia jest państwem wielonarodowym system ochrony praw mniejszości jest jednym z ważniejszych zagadnień polityki społecznej. Dla członków wszystkich grup mniejszościowych stworzono jednakowy system praw, po to, by uniknąć nieporozumień z innymi mniejszościami, przede wszystkim z rosyjską.
Inne państwa (przede wszystkim te, które wcześniej należały do byłego bloku wschodniego) również zmieniły swoje prawo, dostosowując się do aktualnej sytuacji w kraju, co jednak stosunkowo rzadko łagodzi konflikty pomiędzy ludnością o pochodzeniu polskim a obywatelami państwa innych państw. Przykładem jest choćby mniejszość polska na Litwie, Białorusi czy Ukrainie. Największym problemem jest, podobnie jak w Estonii posiadanieszarych paszportów.
W estońskim prawie nie istnieje odrębna klauzula dotycząca ochrony praw Polaków w Estonii. Po pierwsze, dlatego, że prawo jest takie samo dla wszystkich narodowości. Po wtóre – według słów Konsula Sitarskiego z Ambasady RP w Tallinie – Polacy jako mniejszość nie ubiegają się grupowo ani o zmianę przyznanych im praw, ani też nie działają w tzw. Radzie Kultury, nie posiadają własnych instytucji oświatowych, czy innych placówek krzewiących polskość. Jest to związane z tym, że Polacy oraz ludność pochodzenia polskiego należy do jednej najmniejszej grupy w Estonii (choć w chwili obecnej, gdy nie do końca wiadomo, ilu jest tak naprawdę Polaków sytuacja ta może ulec zmianie i mniejszość polska przestanie być uznawana za mniejszość narodową).
Prócz Związku Polaków ZPE, który zgodnie z ustawą jest dofinansowany przez państwo1podobnie jak „Nasz Czas”, Polacy nie posiadają również przedstawiciela w okrągłym stole mniejszości, ani też nie biorą udziału w żadnych ważniejszych spotkaniach mniejszości w Estonii. Dlatego też, można wysnuć wniosek, że nie wykorzystują w pełni praw, które gwarantuje im prawo estońskie.
W chwili obecnej sytuacja Polaków nie jest najlepsza. Podstawowym problemem jest uzyskanie obywatelstwa estońskiego, zwłaszcza przez osoby młodsze, urodzone już na terenach Estonii. Osoby pochodzenia polskiego (głównie z terenów wschodnich, najbiedniejszych) albo nie posiadają paszportu w ogóle, albo posiadają szary – rosyjski, białoruski. Nastręcza to dużo problemów, zwłaszcza w momencie składania wniosków o stypendia naukowe, studiowanie na uczelniach, gdzie język estoński jest językiem wykładowym (w przypadku ludzi młodych), wyjazdy, chęć pracy w instytucjach estońskich.
Największą przeszkodę w otrzymaniu obywatelstwa Republiki, stanowi przede wszystkim nieznajomość języka estońskiego, co jest sprawą priorytetową w momencie składania wniosku o nadanie obywatelstwa estońskiego. Nie oznacza to jednak, że osoby nieposiadające obywatelstwa są wykluczeni z życia społecznego, pozbawieni praw. Polakom bezpaństwowcom przysługują prawa socjalne, prawa do zachowania swojej tożsamości narodowej, języka, religii. Gwarantują im to, różnego rodzaju ustawy, Konstytucja, rządowe programy ds. Integracji społecznej2 oraz umowy międzynarodowe, takie jak na przykładTraktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Estońską o przyjaznej współpracy i bałtyckim dobrosąsiedztwie zawarty 2 lipca 1992 roku, w Tallinie. Na mocy tego traktatu ustalono w art.15, że 1. „Strony będą kierować się powszechnie przyjętymi standardami międzynarodowymi, dotyczącymi gwarancji przestrzegania praw człowieka i praw mniejszości narodowych, zawartymi w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ, Międzynarodowych Paktach Praw Człowieka oraz w dokumentach Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, przede wszystkim w dziedzinie ludzkiego wymiaru. 2. Strony uznają wolność wyznania za jedno z podstawowych praw człowieka. 3. Strony będą sprzyjać obywatelom Rzeczypospolitej Polskiej estońskiego pochodzenia i obywatelom Republiki Estońskiej polskiego pochodzenia, w tym mniejszości polskiej w Estonii, w zachowaniu i krzewieniu tożsamości etnicznej, własnej kultury”3.
1 J. Sozański, Prawa mniejszości narodowych…, Warszawa 1998, s. 62.
2 Informacje o określonych ustawach oraz programach rządowych dotyczących zintegrowania społeczeństwa, praw mniejszości narodowych zostały opisane przeze mnie szerzej w podrozdziale poprzednim.
3 Źródło: Dz.U.1993, nr 121, poz. 536. (Udostępnione przez Ambasadę RP w Tallinie).
