Estonia podobnie jak inni członkowie UE, oddaje cześć wszystkim ofiarom drugiej wojny światowej i docenia wkład wszystkich państw, które przyczyniły się do zwycięstwa nad faszyzmem w Europie i na świecie. Estonia potępia również działania wszystkich osób – czy to obywateli estońskich, czy to przedstawicieli obcego mocarstwa – którzy dopuścili się zbrodni przeciwko ludzkości i dokonywali masowych represji na terytorium Estonii. Zbrodnie przeciwko ludzkości muszą być traktowane jak zbrodnie międzynarodowe bez okresu przedawnienia, z nadzieją, że można im zapobiec w przyszłości. W Estonii znajduje się 217 miejsc pochówku żołnierzy sowieckich i 18 niemieckich cmentarzy wojskowych, z których wszystkie są pomnikami dziedzictwa narodowego. Dokładna ilość miejsc pochówku ciągle nie jest znana, z uwagi na to, że nowe miejsca są odkrywane a stare są przenoszone na inne miejsca. O miejsca pochówku sowieckich żołnierzy dbają władze lokalne w całej Estonii.
Druga woja światowa była tragicznym rozdziałem w historii Estonii. W 1940 roku Estonia była okupowana i nielegalnie przyłączona do Związku Radzieckiego przez ponad 50 lat. Estończycy byli zmuszani do walki po obu stronach frontu. Powszechnie akceptowana zasada, według której pobór do wojska nie może zostać przeprowadzony na okupowanym terytorium była łamana i wszyscy obywatele estońscy płci męskiej byli powoływani do służby wojskowej przez obu okupantów. Z powodu tych okupacji i masowych deportacji Estonia straciła ogromną ilość ludności podczas wojny. Rosyjska, żydowska, szwedzka i inne mniejszości narodowe, które prężnie rozwijały się przed wojną, zostały prawie całkowicie wyniszczone. A wiec świętowanie zwycięskich bitew drugiej wojny światowej i wyzwoleń jest w Estonii sprawą wielce kontrowersyjną.
Pomnik Tőnismäe ku czci ofiar drugiej wojny światowej, został wzniesiony w centrum Tallina w parku Tőnismäe 22 września 1947 roku. Jedną z obowiązujących zasad przy planowaniu przestrzennym radzieckich miast, było wznoszenie pomnika Armii Czerwonej w miejscu publicznym, otoczonym rozległym placem, gdzie byłoby możliwe świętowanie ważnych rocznic radzieckich czy też tych związanych z Armią Czerwoną. Całe to miejsce, jako miejsce pochówku tych, którzy zginęli podczas drugiej wojny światowej, zostało później uznano za pomnik kultury.
Pomnik ten, ma podwójne znaczenie dla Estończyków z jednej strony jest bolesnym przypomnieniem okupacji Estonii przez obce wojska. Z drugiej zaś, oddaje cześć pamięci tych, którzy zginęli walcząc z nazistowskimi Niemcami. Gloryfikacja i świętowanie nielegalnej okupacji Estonii, jest oczywiście, nie do zaakceptowania dla Estonii. Drugie znaczenie jest jedynym z możliwych do zaakceptowania i ma podobną wymowę do pomników w innych częściach Europy.
Według badań historycznych przeprowadzonych przez Międzynarodową Estońską Komisję ds. Badania Zbrodni Przeciwko Ludzkości zatytułowanych „Wspólny Grób i Pomnik Żołnierzy Armii Sowieckiej w Tallińskim Tőnismäe”, zakłada się, że 12 trumien zostało zakopanych na Tőnismäe 12 kwietnia 1945, w celach propagandowych. Istniejące archiwa i dokumenty nie zawierają danych, co do dokładnego miejsca pochówku. Nie można też wywnioskować z nich dokładnie, kto był pochowany na Tőnismäe i dlaczego. W rzeczy samej istniejące źródła zawierają sprzeczne informacje a ponadto nie wszystkie materiały archiwalne, a zwłaszcza te w Rosji, są dostępne. W tym wypadku jawi się potrzeba bardziej szczegółowego przebadania tego miejsca.
Estonia ma moralny i międzynarodowy obowiązek zapewnić bezpieczeństwo i spokój grobom wojskowym i ich oznaczeniom. Ustawa o Ochronie Grobów Wojennych została uchwalona właśnie w tym celu dnia 10 stycznia 2007 roku. Ustawa przestrzega międzynarodowych zasad (zgodnie z Konwencją Genewską) i procedur. Zgodnie z tą ustawą została powołana, przez Ministerstwo Obrony Narodowej, Komisja Grobów Wojskowych. Zadaniem Komisji, jest przedstawienie propozycji, co do bezpieczeństwa miejsc pochówku żołnierzy, którzy zginęli podczas działań wojennych i możliwe ponowne pochowanie ich szczątków.
Biorąc pod uwagę ww. konwencję i zwykłą przyzwoitość, nie można zaakceptować faktu, że ludzie są pochowani w nieoznaczonych grobach, w parku, w centrum Tallina i że na tych nieoznaczonych grobach odbywają się publiczne spotkania. Obecna lokalizacja jest nieodpowiednia, jako miejsce spoczynku, jako że piesi mogą bez ograniczeń chodzić po domniemanym miejscu mogił.
W ostatnich latach przy mogiłach na Tőnismäe odbywało się wiele wieców. Niektóre z nich miały zdecydowanie wrogi charakter wobec państwa estońskiego i zakłócały spokój miejsca ostatniego spoczynku. Miejsce to nie jest już symbolem pamięci poległych, ale stało się raczej miejscem gdzie różnego rodzaju ugrupowanie polityczne zbierają się, aby zademonstrować lub wzbudzić wrogość, miejscem, w którym prawa są łamane, a zbrodniczy reżim komunistyczny jest wychwalany. Przeniesienie szczątków poległych i oznaczenia grobów z parku Tőnismäe do bardziej odpowiedniego miejsca tj. cmentarza, pomogłoby przywrócić porządek i godność. Mogiła stała by się wtedy prawdziwym symbolem pamięci tych, którzy zostali zabici w trakcie działań wojennych podczas drugiej wojny światowej.
9 marca 2007 roku, Komisja Grobów Wojskowych, zarekomendowała ministrowi obrony narodowej, aby wszystkie szczątki znajdujące się na Tőnismäe, zostały przeniesione na cmentarz garnizonowy w centrum Tallina. Według komisji jest to odpowiednie miejsce, gdzie polegli mogą spoczywać w pokoju. Kombatanci i żołnierze, zabici podczas działań wojennych, Estończycy, Brytyjczycy, Rosjanie i inni, już wcześniej zostali pochowani na cmentarzu garnizonowym.
Wszystkie kroki podjęte w tej sprawie będą zgodne z prawem estońskim i międzynarodowym, a także zgodne z zasadami europejskimi. Krajowa Rada Dziedzictwa i inni eksperci będą brali aktywny udział w procesie ponownego pochówku. Przedstawiciele kościołów, luterańskiego, prawosławnego i katolickiego, a także przedstawiciele społeczności żydowskiej poparli urządzenie ponownego pochówku.
Sytuacja w Estonii nie jest w żadnym wypadku wyjątkowa. W całej wschodniej Europie, szczątki tych, którzy polegli podczas wojny zostały przeniesione na cmentarze, aby zapewnić odpowiednie miejsce ostatecznego spoczynku. Praktyki te, miały np. miejsce na masową skalę na Węgrzech na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia. Radziecki pomnik wojenny został także przeniesiony w Republice Czeskiej, gdzie pomniki wojenne mogą znajdować się tylko na cmentarzach.
Obecna lokalizacja grobów wojskowych na Tőnismäe, wywołała powszechną debatę w społeczeństwie estońskim odnośnie samego miejsca i jego lokalizacji w stołecznej przestrzeni miasta. Rada Miasta Tallina, zorganizowała wiele spotkań na ten temat. Ponad 30 ugrupowań w tym ugrupowania polityczne i ugrupowania zrzeszające weteranów wojennych brały w nich udział. Podczas ostatniej sesji, 6 marca 2007, obradujący stwierdzili, że jedną z możliwości byłoby znalezienie odpowiedniego miejsca dla pomnika znajdującego się na Tőnismägi. Jest to, krok do bardziej dojrzałego społeczeństwa, które podziela demokratyczne wartości i w którym są podejmowane starania, aby rozwiązywać problemy, naprzeciw, którym staje społeczeństwo, przy wspólnym stole, gdzie wiele różnych opinii jest brane pod uwagę.
Autor: Estońskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych
Tłumaczenie: Szczepan Witaszek
