Morze Bałtyckie

Bałtyk, wewnątrzkontynentalne szelfowe morze – odnoga Oceanu Atlantyckiego. Cieśniny Duńskie (Kattegat, Wielki Bełt, Mały Bełt, Sund) łączą Morze Bałtyckie ze Skagerrakiem i Morzem Północnym. Za granicę Morza Bałtyckiego na zachodzie przyjmuje się cieśninę Sund i próg podwodny ciągnący się na głębokości 18-20 m od przylądka Gedser (wyspa duńska Falster) do przylądka Darsser Ort u wybrzeży Niemiec. Powierzchnia 385 tys. km2, niekiedy do Morza Bałtyckiego zalicza się akweny Cieśnin Duńskich (z zatokami Kilońską i Meklemburską) i granicę umowną prowadzi się między Skagerrakiem a Kattegatem, tzn. wzdłuż linii łączącej północny kraniec Półwyspu Jutlandzkiego (przylądek Skagens Rev) ze szwedzką wyspą Tjorn (latarnia morska Pater Noster) na północ od Goteborga. Do tej granicy powierzchnia Morza Bałtyckiego wynosi 415,3 tys. km2. Średnia głębokość 56 m, maksymalna 459 m (głębia Landsort na północny-zachód od Gotlandii). Największe zatoki: Botnicka, Fińska i Ryska (na północy i wschodzie); mniejsze: Gdańska, Pomorska (na południu). Główne wyspy: Gotlandia, Sarema, Olandia, Hiuma, Wyspy Alandzkie, Rugia, Bornholm. Pod względem hydrologicznym w Morze Bałtyckie rozróżnia się 3 baseny: południowy Bornholmski, środkowy Gotlandzki, północny Botnicki.

Morze Bałtyckie powstało w epoce lodowcowej. Jego zasięg i charakter w postglacjale ulegały zmianom w zależności od zmian klimatycznych oraz ruchów izostatycznych. Najważniejsze fazy: Bałtyckie Jezioro Lodowe, Morze Yoldiowe, Jezioro Ancylusowe, Morze Litorynowe i współcześnie Myaowe. Termika wód powierzchniowych odznacza się dużymi wahaniami w ciągu roku. W sierpniu temperatura wód powierzchniowych wynosi 18-20C na południowym-wschodzie i 12-14C na północy, w lutym spada do 2,5C w nie zamarzniętej części środkowej i 1C na południowym-wschodzie. Zasolenie Morza Bałtyckiego jest uzależnione od wlewów słonych wód Morza Północnego i średnio wynosi w warstwach powierzchniowych od 10 na południowym-zachodzie do 2,5 na północy, głębinowych od 16 na południowym-zachodzie do około 12 w części środkowej. Średnie zasolenie wynosi 7,8. Lód pokrywa całkowicie od listopada do maja północną część Zatoki Botnickiej i wschodnią część Zatoki Fińskiej. Na pozostałym obszarze zamarza tylko pas przybrzeżny na około 1-2 miesiące w części południowo-zachodniej i 2-4 miesiące w środkowej.

Ekologicznie Morze Bałtyckie jest przejściowym i ubogim środowiskiem życia. Reprezentują je rośliny i zwierzęta morskie słonowodne i słodkowodne. Świat roślinny (fitobentos) Morza Bałtyckiego jest ubogi jakościowo i ilościowo, wykazuje wyraźne zróżnicowanie geograficzne. Tworzą go głównie glony zielenice, brunatnice, krasnorosty, rzadziej rośliny kwiatowe. Najliczniejsze są okazałe zielenice (np. taśma, gałęzatka, ramienice), rzadsze brunatnice (występuje gł. morszczyn pęcherzykowaty). Krasnorosty natomiast, zwłaszcza we florze polskich wód przybrzeżnych, odgrywają rolę bardzo skromną. Z roślin kwiatowych występuje w pobliżu ujść rzecznych kilka rodzajów tzw. traw morskich (m.in. tasiemnica, jedyny rodzaj typowo morski). Tasiemnica tworzy tzw. łąki podwodne, schronienie dla wielu zwierząt, miejsce tarliskowe dla ryb. Fitobentos sięga do głębokości 20 m, a w Zatoce Gdańskiej jedynie do 8 metrów ze względu na małą przezroczystość wody. Fitoplankton jest ubogi gatunkowo, sięga do 40 m głębokości. Tworzą go głównie gatunki morskie słonowodne i słodkowodne. Gatunki morskie (okrzemki 40%, bruzdnice) dominują w wodach Cieśnin Duńskich i zachodniej części Morza Bałtyckiego. Ku wschodniej i północnej ustępują miejsca gatunkom słonawowodnym i słodkowodnym, wśród których najliczniejsze są zielenice (25%) i sinice (20%).

Świat zwierzęcy. Fauna Morza Bałtyckiego jest stosunkowo uboga, a jej charakter determinuje niski i różny stopień zasolenia wód. Występują tu gatunki typowo morskie, jak również gatunki słodkowodne. Zasolenie zmniejszające się w kierunku północnym i wschodnim powoduje zmniejszanie się liczby gatunków morskich (oraz ich skarlenie) i jednocześnie zwiększanie się liczby gatunków słodkowodnych. Ssaki reprezentują: foka szara i obrączkowana, morświn. Ryby głównie dorsz, śledź, płastugi (stornia, gładzica, zimnica), szprot, makrela, łosoś, belona, głowacze (kur rogacz jest reliktem ark.), węgorz. Bezkręgowce są reprezentowane nieco liczniej przez małże (np. rogowiec, omułek, sercówka, piaskołaz), skorupiaki (np. krewetki, podwój, lasonóg wielki, a kiełż Pantoporeia femorata jest reliktem ark.), ponadto kilka gatunków wieloszczetów oraz jamochłonów (np. chełbia modra).

Do Morza Bałtyckiego uchodzą liczne rzeki, największe (wg odpływu) Newa, Wisła, Kemi, Gota, Niemen, Odra, Lule, Angerman, Dźwina. Morze Bałtyckie jest ważną drogą morską dla państw nadbałtyckich, które dysponują około 10% tonażu światowej floty handlowej (w 1989 roku). Przez Kanał Kiloński i Cieśniny Duńskie przepływa rocznie około 75 tys. statków. Głównie porty nad Morzem Bałtyckim: Szczecin, Gdańsk, Gdynia, Sztokholm, Helsinki, Petersburg, Tallin, Ryga, Kłajpeda, Rostock. Rozwinięta żegluga promowa. Połączenie z Morzem Białym przez Kanał Białomorsko-Bałtycki ma niewielkie znaczenie. Pod dnem południowej części Morza Bałtyckiego występują złoża ropy naftowej i gazu ziemnego, a pod dnem Zatoki Puckiej złoża soli potasowych. Wody Morza Bałtyckiego są silnie zanieczyszczone, strefy występowania siarkowodoru i martwych osadów dennych zwiększają swój zasięg.

Źródło: K. Łomniewski, W. Mańskowski, J. Zaleski „Morze Bałtyckie”, Warszawa 1975.

Zatoka Fińska

Est. Suome Laht, fiń. Suomenlahti, ros. Finskij zaliw, szwedz. Finska Viken, zatoka Morza Bałtyckiego, u wybrzeży Finlandii, Rosji i Estonii. Powierzchnia 29,5 tys. km2, długość 420 km, szerokość 45-120 km, głębokość do 123 metrów. Wypełnia zapadlisko tektoniczne pomiędzy Finlandią i Estonią. W głębi lądu, na przedłużeniu Zatoki Fińskiej znajdują się największe jeziora Europy: Ładoga i Onega, będące szczątkiem dawnych zalewów morskich. Urozmaicona linia brzegowa, głównie w części półnosnej (wybrzeże skjerowe). Temperatura wód powierzchniowych od poniżej 0C w lutym do 15-17C w sierpniu. Zasolenie 2-5. Wschodnia część Zatoki Fińskiej jest pokryta lodami od listopada do kwietnia. Uchodzi rzeka Newa. Główne porty: Helsinki, Kotka, Wyborg, Petersburg, Narwa, Tallin.

Zatoka Ryska

Est. Riga laht, łot. Rigas juras licis, zatoka Morza Bałtyckiego u wybrzeży Estonii i Łotwy, oddzielona od otwartego morza estońskimi wyspami Sarema i Muhu, połączona cieśninami Irbeni i Muhu. Powierzchnia 18,1 tys. km2, rozciągłość południkowa 174 km, głębokość do 62 m. Brzegi niskie, piaszczyste. Główne wyspy (estońskie): Kihnu, Ruhnu, Abroka. Temperatura wód powierzchniowych w lecie do 18C, w zimie do 1C, zasolenie 3,5-6,0. Od grudnia do kwietnia pokryta lodem. Uchodzą rzeki: Dźwina, Lelupa. Główny port: Ryga. Kąpieliska morskie, największe: Jurmala na Łotwie, Parnawa i Kuressaare (Sarema) w Estonii.

Zatoka Narewska

Zatoka Morza Bałtyckiego, część Zatoki Fińskiej. Wcina się 37 kilometrów w brzegi Estonii, wejście szerokości 90 kilometrów. Głębokość dochodzi do 51 metrów. Do zatoki Narewskiej uchodzi rzeka Narwa. Najważniejszym portem na d zatoką jest miasto Narva-Jőesuu, znajduje się w tym mieście również kąpielisko morskie. Drugim ważnym ośrodkiem położonym nad zatoką jest Sillamäe. Do Zatoki Narewskiej uchodzą rzeka Narva.

Kura Kurk

Irbeni, cieśnina Morza Bałtyckiego, między wyspą Saaremaa, a wybrzeżem Łotwy. Zachodnie wejście do Zatoki Ryskiej. Jej długość wynosi 55,5 kilometra, a szerokość 27-37 kilometrów, głębokość dochodzi do 25 metrów.