Początki prawosławia w Estonii sięgają czasów bardzo wczesnych. Estończycy lub ich praojcowie mieszkają na obecnych terenach od 3go tysiąclecia przed Chrystusem. Ich wierzenia przed chrześcijaństwem stanowiły zapewne rodzaj szamańsko-animistycznej religii z dodatkiem pewnych elementów indoeuropejskiego politeizmu. Kontakty z chrześcijaństwem rozpoczęły się, gdy sąsiedni Germanowie, Skandynawowie oraz Słowianie przyjęli chrzest.
Powszechnie przyjmuje się, że w wiekach X-XIII w Estonii istniała mała, lecz rosnąca w liczbę mniejszość chrześcijańska. Na zachodnim wybrzeżu odczuwało się wpływ chrześcijaństwa zachodniego, a na wschodnim wschodniego. Wg niektórych historyków misjonarze wysłani przez św. Focjusza dotarli do plemion estońskich. Książę kijowski Jarosław podbił Tartu i w 1030 roku postawił tam fortecę i świątynię.
Istotny zwrot w historii narodu nastąpił, gdy w końcu XII wieku papieże ogłosili krucjaty przeciwko pogańskim Estończykom, Łotyszom i Liwom. W latach 1208-1257 trwały wojny, w trakcie których Bracia Miecza (głównie Niemcy) i siły duńskie podbijały stopniowo ziemie, dokonywały przymusowego chrztu na rzymski katolicyzm. W konsekwencji niemiecka szlachta, duchowieństwo i inni przedstawiciele wyższych stanów uzyskali władzę w Estonii i Łotwie praktycznie na 700 lat, chociaż oczywiście narodowość tych stanów się zmieniała – byli to Szwedzi, Polacy i Rosjanie. Również estońscy chłopi musieli przyjmować religię ich władców, początkowo był to katolicyzm, następnie w XVI wieku luteranizm. Podbój i przymusowe chrześcijaństwo pozostawiły znamię w religijnej mentalności Estończyków, którzy przez długi czas uznawali chrześcijaństwo za religię ich panów. Zmiana nastąpiła pod koniec XVIII wieku, kiedy bracia morawscy podjęli skuteczniejszą misję wśród luterańskich Estończyków.
Niewielka grupa Estończyków na południowym zachodzie pozostała poddanymi Księstwa Pskowskiego, a następnie Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Tamci Estończycy i ich potomkowie zwani dzisiaj Setu stopniowo przyjmowali prawosławie, szczególnie pod wpływem monasteru w Pieczorach Pskowskich. Jednak z powodu bariery językowej i analfabetyzmu ich religijność aż do 20 wieku stanowiła raczej mieszankę średniowiecznego pietyzmu z przedchrześcijańskimi zwyczajami.
Estonia po Wojnie Północnej (zakończonej pokojem w Nystad) stała się częścią Imperium Rosyjskiego. Chociaż prawosławie było religią państwową w Rosji carowie uznali przynależność niemieckiej szlachty do Kościołów luterańskich i łotewskich. Mimo to w miastach budowano cerkwie dla rosyjskich wojskowych, urzędników i kupców.
Czasy carskie
W połowie XIX wieku z powodu różnych wpływów w Europie stopniowo budziła się świadomość narodowa Estończyków, którzy zaczęli poszukiwać sposobów na ekonomiczną, polityczną jak również duchową niezależność. Miał wtedy miejsce również niejako przeciwny ruch polegający na przyjmowaniu prawosławia.
Estońscy chłopi, którzy narzekali na trudne warunki bytowe uzyskali wsparcie od biskupa pomocniczego Rygi Irenarchusa. Wkrótce można było usłyszeć o tym, że imperator przekaże na własność ziemię oraz zmniejszy podatki tych, którzy przejdą na prawosławie. Pomimo oficjalnych zaprzeczeń z powodu tych głosów doszło do wielu konwersji. Łącznie ponad 100 000 Estończyków i Łotyszy ok. 17% populacji przyjęło prawosławie w prowincji Liwonia (obecnie południowa Estonia i północna i środkowa Łotwa) w latach 40tych XIX wieku. Na początku brakowało wiedzy o nowym wyznaniu, jego świątyń, literatury itp. Rosyjscy duchowni potrzebowali tłumaczy, chociaż wyświęcono również dwóch Estończyków, którzy byli prawosławni przed wyżej opisanymi konwersjami.
W roku 1850 ustanowiono diecezje Rygi i Mitau a rok później otwarto seminarium duchowne. Studia w seminarium były nieodpłatne i wielu Estończyków kształciło się w nim na duchownych, dyrygentów cerkiewnych i katechetów. Państwo oraz lokalni dobrodzieje budowali cerkwie oraz szkoły parafialne. Równocześnie powstawała także dobrze rozwinięta sieć luterańskich szkół parafialnych. Wcześnie rozpoczęto również tłumaczenie tekstów liturgicznych na język estoński tak, że pod koniec czasów carskich istniały przekłady większości ksiąg liturgicznych. Wydawano również literaturę duchową – katechizmy, żywoty świętych i pisma polemiczne. Seminarium w Rydze od 1907 wydawało teologiczno-pastoralny periodyk „Usk ja Elu”.
W tym czasie niewielkie było wsparcie państwa wobec przyjmujących prawosławie. Nie otrzymywali oni ziem, a bałtyccy Niemcy często ich dyskryminowali. Niektórzy z nich próbowali powrócić do Kościoła luterańskiego, ale prawo Imperium zabraniało tego. Praktycznie niektórzy luterańscy pastorowie, którzy przyjmowali powrotem konwertytów byli wyrzucani z ziem estońskich. Prawo to złagodzono w latach 1865 i 1885. Po okresie bardziej surowej polityki w roku 1905 przyjęto tolerancję religijną. Mimo to procent powrotów na luteranizm nie przekraczał 15 % co świadczyło o tym, że ludzie ci odnaleźli duchową ojczyznę w prawosławiu.
Bałtyccy Niemcy stanowili bardzo wpływową grupę w Imperium Rosyjskim, byli skutecznymi i uczciwymi urzędnikami państwowymi, z tego powodu polityka carów: Mikołaja I i Aleksandra II nie kłóciła się z ich dotychczasowymi przywilejami. Aleksander III przyjął politykę nacjonalistyczną i rozpoczął rusyfikację prowincji granicznych. Podczas jego panowania prawosławni chrześcijanie uzyskali pewne przywileje. W tym czasie doszło do nowej fali konwersji, szczególnie na północy Estonii, częściowo zainicjowanych przez władze. Rusyfikacja miała efekt podwójny, ponieważ dotykała szczególnie Niemców. Większość estońskiego, prawosławnego duchowieństwa przeciwna była takiej polityce, jednak niemożliwy był wtedy otwarty sprzeciw wobec takich działań. Za rządów cara Mikołaja II nie odstąpiono od reform zmierzających do rusyfikacji, chociaż realizowano je łagodniej.
Koniec XIX i początek XX wieku to wzrost politycznej świadomości narodów bałtyckich i pierwsze kroki w kierunku społeczeństwa obywatelskiego. Prawosławni chrześcijanie tak samo jak luteranie byli aktywni w przebudzeniu narodowym i w stworzeniu niezależnej estońskiej państwowości. W końcu panowania carów większość prawosławnego duchowieństwa stanowili Estończycy, a luterańskiego – Niemcy. W czasie rewolucji 1905 kiedy dochodziło do samosądów duchowieństwo prawosławne sprzeciwiało się takim działaniom za zgodą biskupa Rygi Agatangelusa, który okazywał zrozumienie dla Estończyków i Łotyszy, a który późnie prześladowany był przez sowietów w Rosji.
Czasy przemiany i Kościół autonomiczny
Po rewolucji lutowej w Rosji reżim carski został zastąpiony przez Tymczasowy Rząd Estonii. W tym czasie wiele narodowości zamieszkujących Imperium poszukiwało dróg do odzyskania niepodległości. Ponieważ prowincje Estland i Livland zostały zjednoczone w jedną prowincję, większość Estończyków po raz pierwszy zaczęła zamieszkiwać jedną administracyjną jednostkę. W tym czasie również w sensie kościelnym poszukiwano drogi do większej autonomii. W 1917 roku odbyło się spotkanie prawosławnego duchowieństwa i świeckich, którzy postanowili o utworzeniu diecezji estońskiej i o potrzebie znalezienia biskupa Tallina.
Wkrótce znaleziono odpowiedniego kandydata – księdza Paula Kulbuscha, kapłana posługującego w estońskiej prawosławnej wspólnocie w Petersburgu. Spełniał on wszystkie wymogi i w końcu 1917 roku został wyświęcony na biskupa Tallina (Revalu), pełniącego również obowiązki locum tenensa Rygi. Podczas krótkiej posługi arcypasterskiej podjął bardzo ważne działania w celu wzmocnienia i ochrony jego Kościoła w trudnych czasach wojny i okupacji niemieckiej. Kiedy Niemcy opuścili Estonię apelował, by jego wierni poparli Parlament Estoński. Jednak bolszewicy wkroczyli do Estonii, która ogłosiła niepodległość niedługo przed okupacją niemiecką, tj. 24 lutego 1918. W dniu 2 stycznia 1919 biskup Platon ze względu na zajmowany urząd został aresztowany w Tartu (Dorpacie). Umieszczono go w tymczasowym więzieniu wraz z dwoma innymi kapłanami – Michałem Bleive i Mikołajem Beżanickim. Biskup Platon pocieszał innych współwięźniów i nie uległ naleganiom prześladowców by wyrzec się Chrystusa. Kiedy estońskie wojska wkraczały do Tartu siły bezpieczeństwa rozpoczęły rozstrzeliwanie więźniów. Jako pierwszego zasztyletowano i jednocześnie rozstrzelano biskupa Platona, zaraz po nim dwóch – wyżej wspomnianych kapłanów – dwóch luterańskich pastorów oraz dziewięciu innych, szanowanych mieszkańców Tartu. Pochowano go z wielkimi honorami jako męczennika za wiarę i ojczyznę. Patriarchat Ekumeniczny kanonizował biskupa Platona na prośbę prawosławnego Kościoła Estonii w 2000 roku.
Po wyrzuceniu bolszewików i ustanowieniu niezależnej Republiki stało się oczywiste, że Kościół prawosławny musi również starać się o jakąś formę niezależności. Zgromadzenie Ogólne (duchownych i świeckich) Kościoła w 1919 roku wysłało odpowiedni wysłało odpowiednią prośbę do Świętego Synodu Prawosławnego Kościoła Rosji. W dniu 15 czerwca 1920 Synod postanowił przyznać Kościołowi Estonii autonomię w kwestiach ekonomicznych, administracyjnych i edukacyjnych, jak również prawo do używania nowego (gregoriańskiego) stylu. W listopadzie diecezje Estonii, Finlandii, Polski itd. otrzymały prawo do posiadania tymczasowej autokefalii. W tym samym roku wybrano ks. Aleksandra Paulusa na następnego biskupa i wyświęcono go.
Z powodu prześladowań sytuacja kościelna w Rosji była bardzo niestabilna i przez długi okres czasu nie można było nawiązać łączności z patriarchą, późniejszym świętym Tichonem . Kościół estoński wkrótce zdał sobie sprawę, że po trwałe rozwiązanie musi poprosić Patriarchat Ekumeniczny. Tak więc w 1923 roku delegacja Kościołów Finlandii i Estonii udała się do Konstantynopola by prosić o właściwy kanoniczny status dla ich Kościołów w krajach, które właśnie odzyskały niepodległość. W dniu 7 czerwca 1923 Święty Synod Patriarchatu Ekumenicznego wydał tomos o autonomii estońskiego Kościoła prawosławnego. To wyznaczyło początek nowej epoki w historii prawosławia w Estonii.
Następnie miał miejsce okres swobodnego rozwoju życia cerkiewnego aż do momentu utraty niepodległości w roku 1940 . Około 20 % ludności Estonii stanowili prawosławni chrześcijanie, większość z nich zaś stanowili Estończycy (12% całej ludności). Okręg Setumaa który kiedyś należał do prowincji pskowskiej został włączony do Estonii, a ludność Setu stopniowo integrowała się z narodem estońskim zachowując (po dziś dzień) swoją wiarę i szczególny folklor.
Na czele Kościoła stał Metropolita Tallina i całej Estonii jako zwierzchnik Kościoła. Biskupi lokalni mieli ograniczoną władzę. Biskupi tworzyli synod, a w czasie, gdy w Estonii było tylko dwóch biskupów jako trzeci zasiadał Arcybiskup Finlandii. Zarząd sprawami Kościoła znajdował się w rękach Administracji Kościelnej, która składała się z 4 duchownych i 3 świeckich oraz biskupów. Ważniejsze decyzje podejmowało Zgromadzenie Generalne o duchownych i świeckich reprezentantów parafii. W tamtym czasie Kościół prawosławny podejmował wiele działań katechetycznych, dobroczynnych i organizacyjnych. Wydawano trzy czasopisma religijne oraz przygotowano nowe księgi liturgiczne.
Nie był to jednak okres całkowicie wolny od problemów. Część duchowieństwa szła na zbyt wiele kompromisów z sekularyzowanym społeczeństwem. Ani lewicująco-sekularystyczne tendencje we wczesnej republice, ani autorytarne rządy Konstntego Pätsa późniejszej republiki (prawosławnego chrześcijanina) nie służyły dobru Kościoła. Pozostały napięcia z niektórymi grupami Rosjan, którzy preferowali utrzymanie więzi albo z Patriarchatem Moskiewskim, albo z Cerkwią Zarubieżną. Mimo tego Kościół pozostał zjednoczony i w dalszym ciągu głosił swoją wiarę.
Wojna i czasy sowieckie
Niedługo trwała niepodległość krajów bałtyckich. W 1940 roku wszystkie trzy kraje: Litwa, Łotwa i Estonia zostały włączone do Związku Sowieckiego. Podobnie jak całe społeczeństwo, również Kościół dotknęły aresztowania, nacjonalizacja własności i inne represje. Wkrótce metropolita Aleksander został siłą zmuszony do przyłączenia się do Patriarchatu Moskiewskiego i do „pokajania za opuszczenie Kościoła Matki”. W tym czasie anulowano autonomię, a diecezję estońską włączono w jurysdykcję egzarszego metropolity Sergiusza (Woskriesienskiego). Rok 1941 naznaczyła fala deportacji, która również dotknęła Kościół prawosławny.
Podczas okupacji niemieckiej (1941-1944), władze pozostawały neutralne wobec spraw cerkiewnych i estoński Kościół prawosławny mógł odzyskać swój status autonomiczny. W jurysdykcji egzarchy Sergiusza w dalszym ciągu, za przyzwoleniem Niemców znajdowała się część rosyjskojęzycznych parafii oraz monaster w Petseri.
W trakcie zbliżającego się frontu w 1944 blisko 100.000 ludzi uciekło przed okupacją sowiecką. Wśród nich znajdował się metropolita Aleksander z 22 księżmi oraz około 8.000 wiernych. Istniała zatem szansa na zachowanie autonomii przynajmniej na emigracji. Istniała również nadzieja, że kraje zachodnie wkrótce doprowadzą do odnowienia niezależności krajów bałtyckich. Tak się jednak nie stało i przez blisko 50 lat Estonia pozostawała pod sowieckimi rządami.
W dniu 9 marca 1945 zniesiono autonomię estońskiego Kościoła prawosławnego, rozwiązano Administrację Kościelną, tworząc na ich miejsce kolejną diecezję Patriarchatu Moskiewskiego. Aresztowano i deportowano księży, którzy nie zgadzali się na taki stan rzeczy. Jak powszechnie wiadomo w czasach wojennych Kościół prawosławny w Rosji uzyskał nieco lepszy status i uznanie przez władze sowieckie, niż to miało miejsce poprzednio. Nie prześladowano tak bardzo religii, jak to miało miejsce w lata 20tych i 30tych XX w. Za taką „odwilż” Kościół zapłacił ścisłą kontrolą NKWD. Pod koniec lat 40-tych, w których doszło do szczytowej kulminacji stalinizmu ponownie zaostrzono politykę wobec religii. W tamtym czasie nie były dozwolone żadne nabożeństwa poza budynkami cerkiewnymi, zabroniono również jakiejkolwiek pracy z dziećmi, młodzieżą oraz działań dobroczynnych. W 1948 miała miejsce kolejna fala deportacji, która objęła niektórych duchownych, ale także pracowników cerkiewnych i psalmistów. Doszło do kolektywizacji rolnictwa i sztucznej industrializacji. Takie działania między innymi doprowadziły do spadku ilości wiernych w następnych dekadach.
Śmierć Stalina – za którego nabożeństwa żałobne musiały się odbywać we wszystkich cerkwiach – przyniosła koniec krwawego terroru, wkrótce skazani i deportowani mogli stopniowo powracać do domu i doszło do pewnego ocieplenia stosunków państwo-Kościół. W końcu lat 50-tych Chruszczow rozpoczął nową kampanię przeciwko religii. Sprzyjała temu ekonomiczna i społeczna poprawa warunków życia. W tamtym czasie zazwyczaj KGB wyznaczało stróżów cerkiewnych, którzy odgrywali ważną rolę w życiu parafialnym, często ważniejszą od proboszcza, czy rady parafialnej. Wysokie opodatkowanie i urbanizacja doprowadziły coraz większej ilości wiejskich cerkwi. Patriarchat Moskiewski niewiele robił by zachować estońskojęzyczne parafie. Jednocześnie podejmował wiele działań by chronić duże, miejskie parafie i monaster żeński w Piuchticy (Kuremäe). Ludność uległa również przemianom społecznym: setki tysięcy ludzi, w większości rosyjskojęzycznych napływały z innych stron Związku Sowieckiego. W ten sposób Estończycy stopniowo stali się mniejszością w Kościele prawosławnym na ich ziemiach. Również część prowincji Setumaa została włączona do Federacji Rosyjskiej, dlatego ludność Setu została podzielona pomiędzy dwie republiki Związku Sowieckiego (i nadal zostaje podzielona pomiędzy Rosję i Estonię).
Odnowienie autonomii
Sytuacja w sposób opisany powyżej istniała aż do czasów pieriestrojki prezydenta Gorbaczowa, kiedy to stopniowo doszło do liberalizacji wobec działań Kościoła prawosławnego. Znowu możliwe było katechizowanie młodzieży oraz prowadzenie działalności dobroczynnej. Pojawiło się wielu nowych wyznawców, a dotychczasowi bardziej zaangażowali się w życie Kościoła. W tym samym czasie pojawiły się głosy o potrzebie posiadania Kościoła autonomicznego. Nawiązano kontakty z administracją Kościoła na emigracji. Po ogłoszeniu niepodległości przez Estonię w dniu 20 sierpnia 1990 oczywistym się stało, że Kościół prawosławny musi uzyskać nowy status.
Na samym początku Patriarchat Moskiewski przyznał diecezji Tallina samodzielność, ale ponieważ biskup Korneliusz i inni duchowni byli „promoskiewscy”, nie zmieniło to sytuacji Kościoła w żaden sposób. Na początku roku 1993 Patriarchat Moskiewski nadał swojej diecezji „autonomię”. Rozpoczęto również używanie nazwy „Prawosławny Kościół Estonii”. Jednocześnie jednak przedstawiciele Patriarchatu Moskiewskiego zagranicą zaprzeczali, by taka autonomia istniała. Wielu estońskich duchownych protestowało przeciwko takiej uzurpacji nazwy Kościoła autonomicznego. W tym czasie grupy pro autonomiczne zwróciły się do sądu, który w 1993 roku orzekł, że administracja Kościoła zagranicą jest prawnym następcą i dziedzicem mienia użytkowanego przez Kościół prawosławny Estonii przed rokiem 1940 (władze przeprowadziły reformę własności, która oznaczała przywrócenie własności nieruchomości osobom, do których nieruchomości te należały przed zajęciem Estonii przez sowietów lub ich spadkobiercom). Następne lata obfitowały w negocjacje i trudne chwile. Grupa pro autonomiczna nawiązała kontakt z patriarchą ekumenicznym Bartłomiejem za pośrednictwem ówczesnego arcybiskupa Finlandii – Jana. Po upewnieniu się, że wola odnowienia autonomii była poważna i podzielana przez większość parafii i miała wsparcie rządu Estonii, Święty Synod Patriarchatu Ekumenicznego w dniu 20 lutego 1996 odnowił tomos o autonomii. Jednocześnie arcybiskup Korneliusz wydał dekret zabraniający sprawowania sakramentów przez wszystkich księży zwolenników autonomii.
Delegacja Patriarchatu Ekumenicznego ogłosiła publicznie tomos w cerkwi Przemienienia Pańskiego w Tallinie w dniu święta narodowego Estonii – 24 lutego 1996. Wydarzenie to zostało przyjęte z radością przez estońskich duchownych i świeckich i przez wielu Rosjan, szczególnie tych, którzy przed rokiem 1940 mieszkali w Estonii, bądź pochodzili z rodzin miejscowych Rosjan. Na locum tenensa stolicy biskupiej w Tallinie wyznaczono arcybiskupa Finlandii Jana. Rozpoczął on stopniową organizację życia autonomicznego Kościoła w Estonii. Nie było to łatwe i spotkało się z ostrą reakcją Patriarchatu Moskiewskiego, który na trzy miesiące zerwał łączność z Patriarchatem Ekumenicznym. Łączność tę nawiązano ponownie po podpisaniu porozumienia w Zurichu, który umożliwił istnienie równoległej jurysdykcji Kościoła autonomicznego i diecezji Patriarchatu Moskiewskiego.
W każdej parafii odbywało się referendum i każdy duchowny mógł wybrać swoją jurysdykcję. Większość parafii (58) wybrało autonomię w jurysdykcji Patriarchatu Moskiewskiego. Z powodu napływu imigrantów w czasach sowieckich większość wiernych opowiedziała się i opowiada za Patriarchatem Moskiewskim, zaledwie 10.700 oddało swój głos na za jurysdykcją moskiewską, w tym zaledwie 1.100 w samym Tallinie, tym czasem blisko połowa mieszkańców Tallina to osoby rosyjskojęzyczne. Mimo przeprowadzonego referendum Patriarchat Moskiewski nadal sprzeciwiał się działalności Kościoła autonomicznego za pomocą środków dyplomatycznych, prawnych i innych. Głównym punktem spornym przez wszystkie te lata były cerkiewne nieruchomości.
Wewnętrzne życie Kościoła prawosławnego Estonii praktycznie musiało zostać rozpoczęte od zera. Obok nacisków ze strony Patriarchatu Moskiewskiego było wiele kwestii spornych i napięć wśród duchowieństwa. Jedynym oficjalnym organem była administracja kościelna w Sztokholmie, natomiast regularne wizyty biskupa, spotkania duchowieństwa i pomoc materialna z Finlandii, Grecji i innych Kościołów mogły pomóc tylko w ograniczonym zakresie. Oczywiste było, że Kościół potrzebował zwierzchnika, który pełniłby swój urząd na miejscu. Nie było jednak dobrego kandydata. Pod koniec 1998 roku wyświęcono co prawda kapłana w podeszłym wieku – ks. Symeona Krużkowa, jednak był on już w trakcie chirotonii biskupiej nieuleczalnie chory i wkrótce potem zmarł. Z tego powodu poproszono Patriarchat Ekumeniczny o wskazanie kandydata na urząd metropolity (tytuł zwierzchnika Prawosławnego Kościoła Estonii). Konstantynopol zaproponowała biskupa Nazjanzu Stefana (Stephanosa) – rezydującego w Nicei. Po wielu dyskusjach w dniu 9 marca 1999 roku wybrano go jako nowego zwierzchnika prawosławnego Kościoła Estonii. W tym samym roku, po raz pierwszy zwołano Zgromadzenie Generalne Kościoła, wybrano administrację kościelną i w ten sposób rozpoczęła się organizacja Kościoła.
Metropolita Stefan zdołał zjednoczyć istniejące wśród duchowieństwa frakcje. Rozpoczął również regularne spotkania z duchownymi. Normalizacja sytuacji ekonomicznej Kościoła trwała jednak przez kilka lat. Pojawiły się jednak sukcesy na innych polach. W 2003 r. przyjęto nowy Status Kościoła. Na jego mocy Kościół prawosławny w Estonii jest podzielony na trzy diecezje, dwie jeszcze nie mają swoich zwierzchników, chociaż taki stan rzeczy być może ulegnie zmianie. Początkowo prowadzono otwarte wykłady z teologii, które następnie przerodziły się w Seminarium Św. Platona. Aktywne jest wydawnictwo publikujące literaturę katechetyczną, liturgiczną, duchową i inne. Znowu ukazuje się miesięcznik Usk ja Elu („Wiara i Życie”), które z przerwami ukazywało się przez ostatni 100 lat przez emigrantów estońskich. Obecnie przekształcono miesięcznik w poważny teologiczny periodyk. Dodatkowo od 2001 roku ukazuje się biuletyn duszpasterski Metroopolia . Podwoiła się liczba kapłanów i diakonów w ciągu ostatnich ośmiu lat (17 kapłanów i 2 diakonów w 1999 roku, 28 kapłanów i 10 diakonów w 2007). Kościół ma trzech hieromnichów, jednego mnicha i jedną mniszkę. Zamierza otworzyć monaster żeński na wyspie Saarema. Obecnie do Estońskiego Autonomicznego Kościoła Prawosławnego należy 25.000 wiernych, a ich liczba wzrasta. Nowi wyznawcy prawosławia to na ogół dotychczasowi wyznawcy innych religii oraz wyznań chrześcijańskich. W nabożeństwach i kazaniach używa się zarówno języka estońskiego jak i cerkiewno-słowiańskiego/rosyjskiego. Prawosławny Kościół Estonii jest aktywnie zaangażowany w działania dobroczynne i młodzieżowe, ma również dobre relacje ekumeniczne na poziomie kraju i międzynarodowym oraz relacje z lokalnymi Kościołami prawosławnymi, szczególnie w Finlandii, Grecji i w innych miejscach Europy. Relacje z diecezją Patriarchatu Moskiewskiego nie są wolne również teraz od napięć, jednak ostatnio dochodzi do oficjalnych kontaktów z tą diecezją.
Pomimo bycia mniejszym Kościołem w porównaniu z innymi lokalnymi Kościołami prawosławnymi po tylu latach prześladowań Prawosławny Kościół Estonii zdołał przetrwać i nadal głosi Ewangelię w różnych okolicznościach. Błogosławieństwo i wsparcie Matki Kościoła Chrystusa przeprowadziło ten Kościół przez trudny okres i przyniosło temu nowe życie. Obecnie prawosławny Kościół Estonii cieszy się z pierwszych owoców swojej pracy i z nadzieją spogląda w przyszłość pod mądrym przewodnictwem swojego arcypasterza.
Tłumaczenie: Szymon Krzyszczuk
