Aktualna teza – „Opcje polityki zagranicznej Estonii w latach dziewięćdziesiątych” ma swój cel w badaniu aktualnych teorii międzynarodowej polityki i prób badania ich przydatności w post zimnowojennej erze. Między teoriami, specjalny nacisk kładzie się na teorie wyjaśniające określone zachowania państwa – jak polityka bezpieczeństwa państw jest ukształtowana i jaki jest jej główny motyw.
Szczególnie, teoria neoklasycznego realizmu została wybrana jako główne jądro badań. Neoklasyczny realizm jest ostatnim odkryciem realistycznej szkoły i jednocześnie głównym powodem, dla którego wybierano tą teorię by przetestować czy panując w międzynarodowych stosunkach przez ostatnich pięćdziesiąt lat, jest nadal poprawna w wyjaśnianiu i przewidywaniu zachowania państwa w nowym światowym porządku po zimnej wojnie. Powodem, dla którego neoklasyczny aspekt realistycznej szkoły został wybrany, jest jego cel polegający na wyjaśnianiu zachowania państwa – aspekt, który odróżnia go od neorealizmu, centralnego prądu w realistycznej szkole dla wielu ostatnich dwóch dekad, która jawnie wyłącza możliwość wyjaśniania polityki zagranicznej przez teorię stosunków międzynarodowych.
Neoklasyczny realizm argumentuje, że polityka zagraniczna państwa, w długiej perspektywie, jest uwarunkowana przez względne zdolności państwa. Względne zdolności mogą zostać zdefiniowane jako czynniki ekonomiczne i wojskowa potęga w odniesieniu do innych państw. Teoria argumentuje, że mniejsze względne zdolności państwa, ograniczone są jego opcjami polityki zagranicznej. Jednakże, neoklasyczny realizm przyznaje, że względne zdolności tylko ustanowiły strukturę dla prowadzenia polityki, konkretna polityka jest w dużej mierze rezultatem 91 czynników wewnętrznych (domestic). Równocześnie czynniki wewnętrzne nadal pozostają wtórne wobec pewnych systemowych ograniczeń.
Neoklasyczna realistyczna teoria jest, więc odniesiona do Estonii. Estonia została wybrana jako przypadek badawczy z różnych powodów. Po pierwsze, dla Republiki kwestia bezpieczeństwa jest wysoce „na miejscu”. Jako niezależne państwo, Estonia istniała tylko przez trzydzieści lat i zapewnianie bezpieczeństwa było wyraźnie najważniejszym zadaniem po odzyskaniu niepodległości w 1991 roku. Po drugie, Estonia jest małym państwem i to czyni teorię bardziej interesującą, ponieważ może ukazać zachowanie wielkich mocarstw wobec państw małych. Po trzecie, kwestia odpowiedniej polityki zagranicznej ma bezpośrednie odniesienie w Estonii, po latach odzyskiwania niepodległości nastał czas, kiedy polityka zagraniczna i bezpieczeństwa dla kraju została ustawiona.
Ponieważ Estonia jest krajem z niskimi względnymi zdolnościami w prowadzeniu polityki zagranicznej i bezpieczeństwa długofalowo, relacje wobec tego państwa mogą być jak najbardziej przychylne. Odnośnie do znaczenia ” przychylnej” polityki można by ją inaczej opisać jako wyspecjalizowaną w unikaniu konfrontacji i osiąganiu do kompromisu. Brak potęgi określa w znacznej mierze kontury polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Estonii.
Chciałabym ukazać, że z powodu fałszywej interpretacji względnej potęgi Estonii przez elity rządzące Estonią, polityka zagraniczna Estonii była i czasami jest do teraz paradoksalnie zbyt stanowcza i „pewna siebie” jak na państwo, które z pewnością potęgą nie jest. Ta stanowczość została zamanifestowana szczególnie w stosunku do Rosji – terytorialne żądania, nieoficjalne poparcie dla separatystów Czeczeńskich etc. Jednakże, ponieważ kraj w końcu zaadoptuje nową politykę zagraniczną i bezpieczeństwa, która będzie bardziej powiązana z jego możliwościami i zdolnościami. Widać to już dziś w nowym podejściu do Rosji, które to więcej jest skierowane na rozwiązywanie konfliktów i zawiera częściową rezygnację z terytorialnych żądań.
Jednakże, zgodnie z neoklasyczną realistyczną teorią, czynniki wewnętrzne określają konkretną zawartość polityki zagranicznej. Hipoteza, którą chciałbym poddać pod dyskusję zasugeruje, że polityka bezpieczeństwa Estonii został określona przez percepcje elit rządzących, konkretniej przez postrzeganie Rosji jako głównego zagrożenia dla Estonii. W ten sposób odpowiednia polityka zagraniczna miała zapewnić tyleż bezpieczeństwa, ile potrzebne jest do skutecznego zmniejszenia zagrożenia rosyjskiego, a odpowiedni wybór został dokonany, z estońskiego punktu widzenia, odpowiednio. Z powodu tego strachu przed Rosją, ani „zbratanie” ze wschodnim sąsiadem ani neutralność (która uczyniłaby Estonię kompletnie bezbronną) nigdy nie było poważnie rozważane. Też współpraca w ramach polityki zagranicznej z bałtyckimi i nordyckimi państwami nie była zbyt znacząca gdyż nie były one postrzegane jako główny „dostawca” bezpieczeństwa. Pozostał jeden wybór – dołączenie do europejskich i transatlantyckich instytucji, konkretnie NATO i Unii Europejskiej. NATO odgrywa wyraźnie ważniejszą rolę w estońskiej polityce zagranicznej, jako że członkostwo w NATO zaoferowałoby zbiorową gwarancję bezpieczeństwa.
Aby znaleźć poparcie takiego stanowiska problem ten jest wnikliwie studiowany. W tym okresie w Estonii rządziło 8 różnych gabinetów, ale poczynione zostały pewne wysiłki pozwalające na wypracowanie wspólnego i jedynego stanowiska prezentującego paradygmaty polityki zagranicznej Estonii. Owa stanowczość polityki zagranicznej Estonii jest nieustannie modyfikowana i konsekwentnie umniejszana dzięki praktyce, jaką to państwo nabywa na forach międzynarodowych i w kontaktach z innymi państwami.
Bibliografia:
1. Arteus E.G., Baltic Security. Towards the 21st Century, Ryga 1997.
2. Knudsen O.F. Bound to fail? Regional security cooperation in the Baltic Sea and Northeast Asia. Oslo 1997.
3. Gert Antsu, Estonia’s Security policy Options 1991-1999, Tartu 2000.
4. Mouritzen H., Security communities in the Baltic Sea region: real and imagined. Kopenhaga 2001.
5. Knudsen O.F., Stability and security in the Baltic Sea region: Russian, Nordic and European aspects. London 1999.
