Geopolityka

Region bałtycki

Termin używany w odniesieniu do Morza Bałtyckiego oraz leżących nad nim obszarów lądowych, powiązanych z nim geograficznie, gospodarczo i politycznie. Już w odległej przeszłości północne wybrzeża Morza Bałtyckiego były zamieszkiwane przez Lapończyków, którzy następnie zaczęli być wypierani przez inne ludy. W III tysiącleciu p.n.e. na terenie obecnej Estonii i Łotwy, nieco później także Finlandii, pojawiły się plemiona ugrofińskie. Zamieszkujący wschodnie wybrzeża Bałtyku Ugrofinowie stopniowo zostali wyparci przez Bałtów.

W I tysiącleciu p.n.e. na obszarze Skandynawii pojawiły się ludy germańskie, spychając Lapończyków ku północy. W początkach n.e. Goci i Burgundowie przeprawili się przez Morze Bałtyckie i wylądowali na jego południowym wybrzeżu, przemieszczając się w następnych wiekach na południe, ku Morzu Czarnemu. Po ich odejściu (a być może i wcześniej, kwestia ta bowiem nadal pozostaje sporna), na opuszczonych przez nich terenach pojawiły się ludy słowiańskie. W wyniku tych wędrówek, nad Bałtykiem usadowiły się ostatecznie 4 grupy etniczno-językowe: Ugrofinowie (Finowie, Estończycy, Liwowie oraz kilka mniejszych narodowości), Bałtowie (Łotysze, Litwini i do XIII wieku Prusowie), Słowianie (Polacy, Połabianie, później także Rosjanie) oraz Germanie (Niemcy, Duńczycy i Szwedzi).

Historia regionu bałtyckiego była nierozerwalnie związana z rolą jaką w handlu międzynarodowym pełniło Morze Bałtyckie. Na jego wybrzeżach wyrastały bowiem na przestrzeni wieków liczne metropolie handlowe (m.in.: Haithabu, Kopenhaga, Visby, Sztokholm, Ryga, Gdańsk, Wolin, Szczecin, Lubeka, Kilonia), których znaczenie wzrastało w miarę tworzenia faktorii w głębi lądu (np. Nowogród, Toruń i in.).

Handel w regionie bałtyckim zapoczątkował ekspansję Waregów na Ruś, dał impuls łupieżczym i odkrywczym wyprawom wikingów wokół Europy, przyczynił się wreszcie do powstania potężnego związku miast – Hanzy, która XIII-XV wieku zdominowała wymianę handlową w basenie Morza Bałtyckiego. Kluczowym punktem w regionie bałtyckim były cieśniny duńskie, zwłaszcza Sund (we władaniu Danii aż do 1658 roku), panowanie nad którymi przez długi czas sytuowało Danię na pozycji mocarstwa bałtyckiego. Również unia kalmarska zawarta w 1397 roku przez państwa skandynawskie, wśród których państwem wiodącym była Dania, dodatkowo umacniała jej pozycję w całym regionie bałtyckim.

Ważne miejsce w dziejach regionu bałtyckiego zajmowały również kwestie inflanckie. Na początku XIII wieku, w ramach niemieckiej kolonizacji Wschodu, niemieccy rycerze i zakonnicy opanowali (przy współdziałaniu Danii) tereny obecnej Łotwy i Estonii. W 1238 roku większa część Inflant weszła w skład państwa krzyżackiego i pozostała we władaniu Krzyżaków do XVI wieku. W XII-XIII wieku Łotwa była penetrowana przez Rusinów, którzy wyparci zostali następnie przez Niemców, toczących XIII-XV wieku wojny ze Szwedami o panowanie nad terytorium obecnej Finlandii i Karelii oraz dostęp do Zatoki Fińskiej. Klęski, a następnie likwidacja państw zakonnych w XV-XVI wieku wyłoniły nową potęgę nad Bałtykiem – państwo polsko-litewskie, w którego posiadaniu znalazła się od 1561 roku znaczna część Inflant, Kurlandia i Semigalia zaś stały się lennem Polski i Litwy. W XVI wieku Inflanty zostały zaatakowane przez Rosję, współdziałającą od 1568 roku z Danią przeciw Rzeczypospolitej i Szwecji. Północna wojna siedmioletnia w latach 1563-1570 pozostawiła jednak sprawę Inflant nierozstrzygniętą. Po raz kolejny Rosja zaatakowała Inflanty w latach 1655-1656 w czasie wojny ze Szwecją. Na początku XVII wieku Szwecja podjęła walkę o Dominium Maris Baltici, czyli uczynienie Morza Bałtyckiego swym wewnętrznym jeziorem. Choć nie udało się jej tego dokonać, w latach 1617-1625 Szwedzi odebrali Rzeczypospolitej większą część Inflant, a przejściowo także dwukrotnie (w latach 1626-1635 i w latach 1655-1660) niemal całe Prusy Królewskie. Szwecja, która w rywalizacji o panowanie nad Bałtykiem zdobyła w XVII wieku zdecydowaną przewagę, podejmowała również nieudane próby podboju Rzeczypospolitej (w latach 1655-1660) oraz Danii (w latach 1657-1658). Klęski poniesione przez nią w XVIII wieku, m.in. w wojnie północnej (w latach 1700-1721) oraz kolejnych wojnach z Rosją, w których ta ostatnia stopniowo zajęła Inflanty i część Finlandii (tzw. Ingrię), przesądziły o opanowaniu całego południowego wybrzeża Bałtyku przez Rosję (w 1809 roku przyłączyła całą Finlandię).

Równocześnie w regionie bałtyckim wzrastało także znaczenie państwa pruskiego, które po zajęciu w 1772 roku polskiego Pomorza (Pomorze Zachodnie, od 1637 roku należące do Szwecji, stopniowo w latach 1675-1814 także przeszło pod panowanie Prus), a 1793 roku również Gdańska, stało się hegemonem na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego. 1864 Prusy pokonały Danię, rozciągając swe panowanie na Szlezwik-Holsztyn. Dopiero jednak zjednoczone Niemcy stworzyły pod koniec XIX wieku naprawdę liczącą się na Morzu Bałtyckim flotę. W XIX wieku znaczenie handlowe Bałtyku spadło. Zmianę sytuacji przyniósł dopiero wybuch I wojny światowej i zawarcie kończącego ją wersalskiego traktatu pokojowego w 1919 roku, a także rewolucja październikowa, w wyniku których powstały w regionie bałtyckim niepodległe państwa: Polska, Litwa, Łotwa, Estonia i Finlandia, a także utworzono Wolne Miasto Gdańsk. Prusy Wschodnie zaś zostały oddzielone od reszty Niemiec. W ręku Rosji pozostały tylko – Piotrogród (obecnie Petersburg) i Kronsztad.

Podczas II wojny światowej przejściowo pretendentem do panowania nad wybrzeżami Morza Bałtyckiego stały się hitlerowskie Niemcy (w 1939 roku wcieliły Wolne Miasto Gdańsk i podbiły Polskę, od 1940 roku okupowały Danię, Finlandia zaś stała się w 1941 roku ich sojusznikiem). ZSRR podjął wprawdzie w początkach wojny próbę poszerzenia swych wpływów nad Bałtykiem, zajmując w VI 1940 roku 3 kraje bałtyckie (Litwę, Łotwę i Estonię), nie zdołał jednak zlikwidować niepodległej Finlandii (tzw. wojna zimowa w latac 1939-1940). Dopiero klęska Niemiec ponownie przyniosła ZSRR szeroki dostęp do Morza Bałtyckiego (wcielenie 3 krajów bałtyckich i zajęcie północnej części Prus Wschodnich, a także objęcie orbitą wpływów wybrzeża – od Zalewu Wiślanego po Świnoujście – należącego do Polski). Ludność niemiecka, zamieszkująca południowe i wschodnie prowincje nadbałtyckie, została z nich wysiedlona. Do strefy dominacji radzieckiej w regionie bałtyckim należała również NRD. Równocześnie jednak przystąpienie Danii (w 1949 roku) i RFN (w 1955 roku) do NATO doprowadziło ostatecznie do stworzenia sytuacji, w której region bałtycki został przecięty granicą pomiędzy dwoma blokami państw: blokiem sowieckim oraz grupą państw tworzących Radę Nordycką, co wpłynęło niekorzystnie na więzi gospodarcze w skali całego regionu.

Pojawiające się po 1970 roku działania ogólnoregionalne dotyczyły spraw ekologicznych (konwencje z 1972 roku i z 1973 roku obejmowały działania na rzecz ratowania zagrożonego środowiska naturalnego Morza Bałtyckiego). Współpraca polityczna i gospodarcza państw regionu bałtyckiego nabrała nowego charakteru po rozpadzie w latach 1989-1991 systemu komunistycznego i samego ZSRR oraz po zjednoczeniu Niemiec, owocując ożywieniem kontaktów dyplomatycznych (m.in. konferencje w Ronneby z 1990 roku i Kopenhadze z 1992 roku), a także gospodarczych, mających znaczenie zwłaszcza dla państw postkomunistycznych.

Obecnie wśród krajów regionu bałtyckiego wyraźnie występuje dążenie do integracji z innymi państwami Europy, nie zaś chęć stworzenia odrębnej wspólnoty o charakterze regionalnym. Kraje bałtyckie (oprócz Rosji) są już członkami NATO. Do UE, obok Niemiec i Danii, od 1995 roku należą także Szwecja i Finlandia, a od 1 maja 2004 roku należy także Polska oraz kraje nadbałtyckie. Wydaje się, że w obecnej chwili nie ma trudnych do rozwiązania kwestii (poza ogromnymi problemami ekologicznymi), stanowiących zagrożenie dla pokoju czy współpracy państw regionu bałtyckiego.

Inflanty

Nazwa łacińska Livonia, niemiecka Livland. Historyczna kraina obejmująca obecną Łotwę i Estonię (pomiędzy rzeką Dźwiną na południu, Zatoką Ryską na zachodzie, Estonią na północy, Pskowem, Witebskiem i jeziorem Pejpus na wschodzie). Pierwotnymi mieszkańcami Inflantów byli Liwowie, wyparci i wchłonięci później przez różne plemiona bałtyckie, znane pod wspólną nazwą Łotyszan. Inflanty zamieszkiwały plemiona bałtyckie (Kurowie, Zemgalowie, Zelowie, Letgalowie) i ugrofińskie (Liwowie, Estowie). Od XII wieku teren ekspansji Duńczyków i Niemców. Akcji misyjnej, prowadzonej głównie przez duchowieństwo niemieckie, towarzyszył stopniowy podbój kraju. W 1202 roku w Inflantach powstał niemiecki zakon rycerski Kawalerów Mieczowych, który w 1237 roku połączył się z Krzyżakami. Estonię podbili Duńczycy. Pozostała część kraju znalazła się w posiadaniu zakonu krzyżackiego oraz niezależnych księstw duchownych i miast. W 1346 (1343?, 1347?) roku król duński Waldemar IV Atterdag sprzedał zakonowi Estonię. Inflanty w XVI wieku stały się terenem rywalizacji Danii, Szwecji, Moskwy i Polski. W roku 1558 Moskwa uderzyła na Inflanty, rozpoczynając inflancką wojnę. W 1561 roku mistrz inflanckiej gałęzi Krzyżaków Gotthard Kettler, wobec napadu Iwana Groźnego, poddał Inflanty Polsce. Zakon sekularyzowano. Południowa część Inflant (Kurlandia i Semigalia) stała się lennem Polski i Litwy, pozostała część wraz z Rygą – wspólnym władztwem Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Po północnej wojnie siedmioletniej (w latach 1563-70) i wojnie z Moskwą w latach 1578-82 rozejm w Jamie Zapolskim ugruntował władzę Polski w Inflantach (bez Estonii i wysp). Roszczenia polskie do Estonii i zatarg o tron szwedzki spowodowały w 1601 roku wybuch nowych wojen polsko-szwedzkich o Inflanty. W wyniku wojny w latach 1621-29 po zajęciu Rygi (w 1621 roku), Kockenhausen i Dorpatu (w 1625 roku) znaczna część Inflant dostała się pod panowanie Szwecji. W 1660 roku na mocy pokoju w Oliwie, kończącego długotrwałe wojny polsko-szwedzkie, Polska zatrzymała południowo-wschodnią część, tzw. Inflanty polskie, Szwecja zaś otrzymała północno-zachodnią część Inflant, tzw. Inflanty szwedzkie, które w 1721 roku przeszły (pokój w Nystad) pod panowanie Rosji. Po I rozbiorze Polski w 1772 roku Inflanty polskie znalazły się pod zaborem rosyjskim, w 1802 roku Inflanty wcielone zostały do guberni witebskiej.

Hanza

Hanza, średniowieczna organizacja miast, mająca na celu opanowanie źródeł zaopatrzenia i rynków zbytu na określonym terytorium. Pierwsze hanzy pojawiły się w XII wieku w Niderlandach. Zawiązana w XIII wieku Hanza angielska (londyńska) grupująca 15 miast flandryjskich dążyła do zmonopolizowania handlu wełną. W XIII wieku powstała także Hanza niemiecka, której celem było opanowanie handlu na Bałtyku i w krajach nadbałtyckich.

Początkowo należały do niej wyłącznie miasta niemieckie położone nad Morzem Północnym, m.in. Lubeka, Stralsund, Greiswald, Hamburg i Soest, później objęła także miasta niemieckie położone nad Renem oraz miasta krzyżackie (Krzyżacy), szwedzkie i polskie. W połowie XIV wieku liczba miast członków Hanzy wynosiła 130, w XV wieku 160.

Estońskie miasta należące do Hanzy to Tallinn, Tartu, Narva, Viljandi i Parnawa. Dla lepszego administrowania związkiem podzielono miasta członkowskie na cztery grupy, wg kryterium geograficznego: nadreńską, saską, wendyjską oraz prusko-inflancką. Co trzy lata odbywały się zjazdy delegatów miast członkowskich (Hansetage). Uchwały podejmowane na zjazdach obowiązywały wszystkie miasta hanzeatyckie. Nieprzestrzeganie ustaleń groziło wydaleniem ze związku.

Dla obrony swych interesów Hanza posiadała własne wojska lądowe i flotę wojenną. Prowadziła wojny m.in. z Danią i Norwegią (w latach 1368-1370) o panowanie na morzu, z książętami niemieckimi i królem czeskim Wacławem IV o niezależność miast hanzeatyckich. Hanza posiadała liczne przywileje przyznawane przez władców poszczególnych krajów. Będąc monopolistą w zakresie eksportu stymulowała rozwój gospodarczy biorąc pod uwagę wielkość i rodzaj produkcji.

Posiadając własne eksterytorialne faktorie w wielkich ośrodkach handlowych Europy, m.in. w Londynie, Brugii, Antwerpii, Bergen, Malmö i Nowogrodzie Wielkim, kupcy hanzeatyccy mogli prowadzić nieskrępowaną wymianę handlową z ludnością danego kraju. Uprzywilejowana pozycja kupców Hanzy wywoływała niechęć, a nawet wrogość miejscowych pośredników.

Szczyt potęgi Hanza przeżywała na przełomie XIV i XV wieku. Od 2. połowy XV wieku i w XVI wieku zaznaczył się jej powolny upadek, wynikający z konkurencji Holandii, Anglii i połączonych unią kalmarską państw skandynawskich oraz z powstających coraz częściej sprzeczności interesów poszczególnych miast, członków związku. W XVII wieku nastąpił całkowity upadek Hanzy. Nazwę wolnych miast hanzeatyckich zachowały Hamburg i Brema.

Zakon Kawalerów Mieczowych

Kawalerowie Mieczowi, Rycerze Chrystusowi, Fratres Militiae Christi, zakon rycerski założony w Inflantach w 1202 roku przez biskupa Alberta von Buxhövdena. Członkowie zakonu rekrutowali się przede wszystkim z krzyżowców.

W założeniu głównym zadaniem Kawalerów Mieczowych miała być obrona chrześcijan i neofitów przed poganami i podbój ziem pogańskich. Natychmiast po utworzeniu zakon rozpoczął starania zmierzające do wyemancypowania się spod władzy biskupów. W 1218 roku, dla poskromienia Kawalerów Mieczowych, biskup Albert von Buxhövden zwrócił się o pomoc do króla duńskiego Waldemara II. Jednakże Duńczycy weszli w porozumienie z Kawalerami Mieczowymi i wspólnie z nimi opanowali Inflanty, które uznali za swoją własność.

W 1236 roku Kawalerowie Mieczowi zostali pobici przez Litwinów pod Szawlami. W rok po klęsce zakon zawarł unię z Krzyżakami. Od połowy XV wieku Kawalerowie Mieczowi uniezależnili się od upadającego zakonu krzyżackiego. W 1561 roku ulegli sekularyzacji.

Żegluga Narewska

Morskie połączenie handlowe Rosji z krajami Europy Zachodniej. Utworzona w 1559 roku po zdobyciu przez cara Iwana IV portu Narwa nad Bałtykiem. Popierana była przez Danię i Holandię, jej istnieniu przeciwstawiały się Polska i Szwecja. W celu zwalczania narewskiej żeglugi Zygmunt August powołał flotę kaperską i rozpoczął budowę floty wojennej w Elblągu. Istniała do 1581 roku, kiedy Narwę zdobyli Szwedzi.

Pokój Nysztadzki

Traktat rosyjsko-szwedzki podpisany 10 września 1721 roku w fińskim mieście Uusikaupunki (po szwedzku Nystad), kończący wojnę północną (w latach 1700-1721). W jego wyniku Szwecja utraciła Inflanty, Estonię, Ingrię i Karelię.

Bałtycka Ententa

Organizacje ochrony kraju państw bałtyckich

Strzeleckie organizacje ludności cywilnej, jako milicja terytorialna stanowiące część sił zbrojnych w Finlandii (suojeluskunta, szwedzkie skyddskar), Estonii (kaitselit), na Litwie (sauliu sajunga, polskie szaulisi) i Łotwie (ajzsargi). W Finlandii suojeluskunta wywodziła się z białej gwardii 1905 roku, zorganizowała się w 1917 roku, uczestniczyła w wojnie domowej w 1918 roku (tworzyła szkielet armii narodowej) i z sowiecką Rosją. Ostateczną postać organizacja otrzymała w 1921 roku. Została rozwiązana na mocy układu Finlandia-ZSRR z 3 XI 1944 roku. Po rozpadzie ZSRR w 1991 roku jej tradycja odżywa. Pozostałe organizacje ochrony kraju w państwach bałtyckich powstały w 1919 roku jako organizacje, których celem, tak jak w Finlandii, było umacnianie i obrona niepodległego państwa. W latach 1919-20 uczestniczyły: w Estonii w walkach z Armią Czerwoną, na Łotwie w walkach z interwentami niemieckimi i rosyjskimi oddziałami antybolszewickimi, na Litwie w walkach z Polakami (najwięcej szaulisów zabitych w czasie likwidowania Polskiej Organizacji Wojskowe (POW) – VIII 1919 roku i opanowywania Kłajpedy w 1923 roku). Organizacje ochrony kraju w państwach bałtyckich zrzeszały dorosłych mężczyzn, którzy nie służyli w wojsku, przysposabiały ich do służby wojskowej (wychowanie fizyczne, strzelectwo) oraz rozwijały w nich postawy obywatelskie. Organizacje ochrony kraju w państwach bałtyckich dysponowały też własnym ciężkim sprzętem – armaty, czołgi, samoloty. Strukturę organizacyjną miały dostosowaną do struktury administracyjnej państwa. Do celów bojowych były zorganizowane w drużyny i podlegały powiatowym komendantom wojskowym. W skali kraju ich szkoleniem i działaniami kierował własny sztab. Służbę sanitarną, zaopatrzeniową itp. pełniły drużyny kobiece zrzeszone osobno, w Finlandii tworzące odrębną organizację Lotta. W przypadku wojny drużyny organizacji ochrony kraju w państwach bałtyckich ubezpieczały zaplecze walczącej armii własnej i były używane do prowadzenia partyzantki na tyłach nieprzyjaciela, w czasach pokoju brały udział w walce z klęskami żywiołowymi i pożarami, w razie rozruchów współdziałały z policją. Jako składowa część sił zbrojnych państwa członkowie organizacji obrony przewyższali liczebnie skoszarowane wojsko (w latach 30. nawet kilkakrotnie), sieć ich drużyn obejmowała cały kraj. Członkami organizacji ochrony kraju w państwach bałtyckich było wielu przedstawicieli inteligencji (nauczyciele, wolne zawody, duchowieństwo), ich trzon stanowiła jednak przede wszystkim ludność wsi. Do zadań organizacji ochrony kraju w państwach bałtyckich należało też krzewienie postaw obywatelskich i oddziaływanie na rzecz poziomu kultury ogólnej w kraju. W Estonii, Litwie i Łotwie organizacje te zostały rozwiązane po wcieleniu ich w skład ZSRR (w 1940 roku). Członków i kadrę w większości osadzono w więzieniach bądź deportowano. Mimo to z ich kręgu wywodzili się przede wszystkim spiskowcy, którzy w momencie zbliżania się Wehrmachtu, w lecie 1941 roku wystąpili zbrojnie przeciwko Armii Czerwonej, między innymi w Kownie. W okresie okupacji niemieckiej w latach 1941-44 zasilali tolerowane przez Niemców organizacje narodowe oraz pomocnicze formacje policyjne i wojskowe współdziałające z okupantem. Po zajęciu republik bałtyckich przez Armię Czerwoną działali między innymi w antysowieckiej partyzantce na Litwie.

Brzeski Traktat Pokojowy

Zawarty 3 III 1918 w Brześciu Litewskim przez rząd bolszewicki, w imieniu Rosji, z państwami centralnymi (Niemcy, Austro-Węgry) i ich sojusznikami (Bułgaria, Turcja). Oznaczał zerwanie przez Rosję sojuszu z ententą. Ustanawiał linię rozgraniczenia między stronami od Rosji odpadały Estonia, Litwa, Łotwa i Białoruś, a na Zakaukaziu Kars, Ardagan i Batumi (tur. Batum). Rosja uznała także traktat pokojowy między państwami centralnymi a Ukrainą, z którą sama zawarła pokój 9 II 1918. W jego wyniku musiała wycofać wojska z terytorium Ukrainy oraz Finlandii i Wysp Alandzkich. Zobowiązywała się również do zdemobilizowania całej rosyjskiej armii (w tym nowo tworzonej Armii Czerwonej). Sygnatariusze brzeskiego traktatu pokojowego nawiązywali wzajemne stosunki dyplomatyczne. Po wybuchu rewolucji w Niemczech i upadku cesarstwa niemieckiego oraz wobec rozpadu Austro-Węgier, Rosja anulowała 13 XI 1918 brzeski traktat pokojowy, jako narzucony jej siłą przez niemiecki imperializm. Brzeski traktat pokojowy nie zawierał wzmianki o Polsce, pośrednio potwierdzał stan rzeczy wytworzony w Polsce pod okupacją niemiecko-austriacką, na podstawie aktu 5 listopada (1916).

Pakt Ribbentrop-Mołotow

Niemiecko-radziecki układ zawarty 23 VIII 1939 roku w Moskwie, podpisany przez ministrów spraw zagranicznych obu państw (Niemiec – Joachim von Ribbentrop i ZSRR – Wiaczesław M. Mołotowa /Skriabin/). Składał się z dwóch części. W jawnym traktacie oba państwa zobowiązały się do powstrzymywania się od wzajemnych działań agresywnych, zachowania neutralności, gdyby druga strona „stała się przedmiotem działań wojennych ze strony trzeciego państwa”. Tajny, dodatkowy protokół podejmował kwestię „rozgraniczenia obustronnych stref interesów w Europie Wschodniej”. Strefa wpływów III Rzeszy obejmowała Litwę (z Wileńszczyzną), część Polski na zachodzie od linii rzek: Narew, Wisła, San, większość obszaru Rumunii. Strefa wpływów ZSRR obejmowała państwa bałtyckie (Estonię i Łotwę), pozostałą część Polski i Besarabię.

Po agresji obu państw na Polskę (1 września Niemiec, 17 września ZSRR) zawarto 28 września układ o „granicy przyjaźni” (tzw. czwarty rozbiór Polski), w którym dokonano zmiany rozgraniczenia stref wpływów – do strefy radzieckiej włączono Litwę, natomiast do niemieckiej tereny między Wisłą a Bugiem. Ustalono przesiedlenie Niemców ze strefy radzieckiej oraz Białorusinów i Ukraińców ze strefy niemieckiej. Zobowiązano się wzajemnie do współpracy w zwalczaniu polskich dążeń niepodległościowych. Pakt miał obowiązywać do 1949 roku, lecz został zerwany przez III Rzeszę 22 VI 1941 roku napaścią na ZSRR. W 1989 roku, w 50. rocznicę podpisania paktu, polski Sejm i Senat podjęły uchwałę uznającą go za niezgodny z prawem międzynarodowym i nieważny od samego początku.

Wabsowie

Popularne określenie członków działającego w Estonii w latach 20. i 30. XX wieku faszyzującego ruchu politycznego o nazwie Estoński Związek Uczestników Wojny Wyzwoleńczej (Eesti Vabadussőjalaste Liit). Ruch wabsów wyłonił się ze Związku Kombatantów. Na początku lat 30., pod przywództwem A. Sirka, uległ radykalizacji i odgrywał rosnącą rolę w życiu politycznym kraju. Głosił hasła walki z parlamentarnym systemem rządów, egoizmem partii politycznych, korupcją. Opowiadał się za silnymi rządami prezydenckimi, odwoływał się do wzorów faszystowskich Włoch i nazistowskich Niemiec. W 1933 roku zgłosił projekt zmiany konstytucji, poparty w referendum 14-16 X przez większość społeczeństwa. W obawie przed przejęciem władzy przez wabsów premier Konstantin Päts (w porozumieniu z generałem Johanem Laidonerem) dokonał 12 III 1934 roku zamachu stanu, zaprowadzając rządy autorytarne. Ruch wabsów zdelegalizowano.