Za początek estońskiego ruchu narodowego możemy uznać powstanie w 1838 roku w Tartu Estońskiego Towarzystwo Naukowe1. Jego celem było przekształcenie języka estońskiego, który dotychczas był używany jedynie jako mowa prostej ludności wiejskiej w język inteligencji. Temu samemu sprzyjało także wydawanie prasy w tym języku i tu możemy choćby wymienić takie tytuły jak Eesti Postimees (Estoński Herold) czy też Sakala. Na ich łamach swe opinie na temat przyszłości narodu estońskiego mogli wygłaszać pierwsi przedstawiciele tego ruchu.
Ten pierwszy tytuł wiąże się z nazwiskiem Waldemara Jannsena (1819-1890). Z jego inicjatywy powstało również w Tartu pierwsze estońskie towarzystwo śpiewacze Vanemuine2. Swoją nazwę wzięło ono oczywiście od imienia wspomnianego już w tej pracy staro estońskiego boga. To ono przez długi czas było głównym ośrodkiem estońskiego ruchu narodowego, bowiem cechą charakterystyczną tak dla kultury estońskiej jak i całego odrodzenia były niezwykle popularne a zainicjowane właśnie przez te organizacje festiwale muzyczne. Na jednym z nich w Tartu zebrało się nawet 20 tys. osób, były one nie tylko imprezami o charakterze rozrywkowym ale i politycznym na nich to bowiem Estończycy mogli manifestować swą jedność. Sam W. Jannsen był też autorem słów wielu pieśni patriotycznych w tym późniejszego hymnu Estonii pt. Moja ojczyzna, moje szczęście i radość. Pozwolę sobie zamieścić tutaj tekst tego hymnu tak jak brzmi on w tym języku w jakim został stworzony.
Mu Isamaa
Mu isamaa, mu őnn ja rőőm, Kui kaunis oled sa!
Ei leia mina iial teal
See suure laia ilma peal
Mis mul nii armas oleks ka
Kui sa mu isamaa!
Sa oled mind ju sünnitand
Ja üles kasvatand;
Sind tänan mina alati
Ja jään sul truuks surmani!
Mul kőige armsam oled sa,
Mu kallis isamaa!
Su üle Jumal valvaku,
Mu armas isamaa!
Ta olgu sinu kaitseja
Ja vőtku rohkest őnnista
Mis iial ette vőtad sa,
Mu kallis isamaa!
Kolejnym etapem rozwoju ruchu narodowego była sprawa założenia szkoły z językiem estońskim jako językiem podstawowym. Wokół tej idei zaczęły się organizować liczne komitety kwestujące, które miały zbierać fundusze przeznaczone na nią i to one stały się w latach 70 i 80 XIX wieku ośrodkami ruchu narodowego. Z nimi wiąże się również nazwisko Jakoba Hurta, który stał na czele głównego komitetu kwestującego3. J. Hurt był pastorem kościoła luterańskiego i opowiadał się za przynależnością Estończyków do świata niemieckiego, z tego też powodu postrzegał kulturę estońską jako część kultury niemieckiej. To jednak nie mogło podobać się młodym przedstawicielom estońskiego ruchu narodowego. Z tego też powodu jeden z nich, a mianowicie Carl Robert Jakobson (1841-1882) zajął jego miejsce w komitecie kwestującym. To on też na łamach założonej właśnie przez niego Sakali domagał się usunięcie z życia jego narodu wpływów niemieckich, wprowadzenia do szkół języka estońskiego a obok niego również rosyjskiego. Sama działalność komitetów kwestujących zakończyła się w ten sposób, że zebrane przez nich w ciągu 20 lat 100 tyś. rubli zostały przez władze carskie przeznaczone na szkołę rosyjską. Był to jeden z przejawów prowadzonej w tym czasie polityki rusyfikacyjnej. Inaczej jednak niż np. w Polsce większość przedstawicieli estońskiego ruchu narodowego, aż do czasów rewolucji 1905 roku prezentowała postawę całkowicie uległą wobec państwa rosyjskiego. Widzieli oni bowiem w nim sprzymierzeńca w walce z dotychczas dominującą w Estonii arystokracją niemiecką. Z tego względu zastąpienie języka niemieckiego w administracji i sądownictwie oraz na Uniwersytecie w Tartu językiem rosyjskim nie koniecznie musiało być przez nich odbierane jako działanie wymierzone w Estończyków. Z tego względu pojawiły się nawet takie pomysły jak ten z którym wystąpił Jakob Korv (1849-1916), który pragnął całkowitej rusyfikacji narodu estońskiego i rozpłynięcia się go w słowiańszczyźnie4. Przedstawiciele tego nurtu argumentowali, że naród ten jest zbyt mały by mógł istnieć jako samodzielny byt. Większość Estończyków oczywiście nie podzielała tego stanowiska, nie mniej jednak dostrzegali oni problemy wynikające z faktu, że przedstawiciele ich narodu tworzą zaledwie milionową populację. Z tego powodu nie mogli oni postulować żadnej walki o uzyskanie własnego państwa, w zamian za to koncentrowali swe wysiłki na typowej pracy organicznej. Jednym z takich działaczy był Jaan Tonisson (1868-1942). Twierdził on, że naród estoński tylko poprzez działalność gospodarczą może osiągnąć taką samą jak Niemcy pozycję ekonomiczną, oraz polityczną. Wraz z zachodzącymi przemianami gospodarczymi pojawia się również nowe zjawisko w łonie estońskiego ruchu narodowego. Dotychczas jego przedstawiciele opierali swój program na poparciu ludności wiejskiej. Teraz jednak sprawą narodową zaczynają się interesować również nowo powstałe grupy społeczeństwa estońskiego, a mianowicie robotnicy oraz burżuazja. To właśnie dzięki ich wsparciu estońsko-rosyjski blok wyborczy wygrał w 1904 roku wybory do Rady Miejskiej Tallina5. Jego burmistrzem został Estończyk Jaan Poska. Podobne procesy zachodziły również w innych estońskich miastach. Dalszą konsekwencją tych przeobrażeń o charakterze społeczno-gospodarczym był fakt, że od końca wieku XIX do wybuchu pierwszej wojny światowej, głównymi ośrodkami estońskiego życia narodowego, na wsiach stały się różnego rodzaju prężnie rozwijające się związki rolnicze oraz spółdzielnie a więc instytucje, które zazwyczaj swą aktywność wiążą z działalnością o charakterze gospodarczym a nie politycznym. Z drugiej strony przemiany w miastach miały zadecydować o powstaniu estońskiego ruchu robotniczego, oraz jego emanacji w postaci nowoczesnych partii politycznych. Ten okres w życiu narodu estońskiego nierozerwalnie wiąże się również z nazwiskiem Konstantina Patsa (1874-1956). Związał się on z wydawanym od 1901 roku tallińskim dziennikiem Teataja (Wiadomości). Poglądy jego oraz jego zwolenników dostrzegały istniejącą rozwarstwienie w społeczeństwie estońskim, oraz problemy z jakimi musieli się oni borykać robotnicy. To właśnie dzięki ich poparciu Pats mógł zostać w 1904 roku wiceburmistrzem Tallina. Sprawa robotnicza przyczyniła się również do tego, że na estońskiej scenie politycznej pojawili się także socjaldemokraci. Związali się oni z z wydawanym od 1903 roku dziennikiem Uused (Nowości). W tym samym czasie na uniwersytet w Tartu przybyli, usunięci z Uniwersytetu Warszawskiego za ich socjalistyczne poglądy polscy studenci, a w estońskich miastach powstawały, związane ze środowiskiem pracujących tam rosyjskich robotników, kółka Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji6. Wszystko to przyczyniło się do popularyzacji wśród Estończyków nowych idei politycznych. Zaowocowało to tym, że w rewolucji 1905 roku, czynny udział wzięli również przedstawiciele tej grupy etnicznej. Do krwawych starć z rosyjskim wojskiem doszło w największych miastach 16 października w Tallinie zginęły 94 osoby a 200 było rannych7, represje porewolucyjne dotknęły także estońskich działaczy robotniczych. I choć zasadniczy nurt estońskiego ruchu narodowego z rezerwą odnosił się do poglądów o charakterze socjalistycznym czy też marksistowskim, w szczególny sposób negując metodę walki rewolucyjnej i w to miejsce proponując realizacje swojego programu na drodze parlamentarnej, to jednak wydarzenia te, przyczyniły się do zdynamizowania działalności całego tego ruchu. W roku 1905 roku Peter Speek i J. Ast założyli Estońską Partię Socjaldemokratyczną, której organem stały się Uused, z drugiej strony sceny politycznej, niejako w odpowiedzi na to co narodowi estońskiemu zaproponowali socjaliści, J. Tonisson zorganizował Estońską Ludową Partię Postępowców8. W programie tej partii pojawiło się hasło przyznania Estończykom praw narodowych. To również J. Tonnison w 1905 roku zwołał do Tartu Ogólnoestońskie Zgromadzenie Delegatów Ludowych. W czasie jego obrad mogli się wypowiadać zarówno umiarkowani zwolennicy tego ostatniego, jak i bardziej radykalni powiązani z ruchem robotniczym delegaci z północnej Estonii. O ile ci pierwsi akceptowali pozostanie w ramach Cesarstwa Rosyjskiego i opowiadali się za ustrojem monarchii konstytucyjnej, a w kwestiach społecznych proponowali parcelację ziemi państwowej i w ten sposób przynajmniej częściowe zaspokoić istniejący na wsi głód ziemi9, o tyle ci drudzy choć także przewidywali uzyskanie jedynie autonomii to jednak zakładali, że Rosja w drodze rewolucji przekształci się w demokratyczną republikę. Od tego momentu Estończycy zaczęli również głośno domagać się przyznania im szerokiej autonomii w ramach imperium rosyjskiego. W ten sposób proces samego kształtowania się nowoczesnego narodu estońskiego został już zakończony. W jego skład weszły wszystkie warstwy społeczeństwa estońskiego, które posiadały świadomość własnej unikalności oraz odrębności. Po załamaniu się rewolucji estoński ruch narodowy przeżył chwilowy kryzys. U jego podstaw leżały represje władz carskich. Wiązały się one ze zdelegalizowaniem wszystkich partii politycznych za wyjątkiem ugrupowania J. Tonissona, oraz aresztowaniem lub też wysłaniem na Sybir wielu jego członków. K. Pats, oraz wiele innych osób otrzymały nawet zaoczne wyroki śmierci. Na szczęście, represje wkrótce zelżały, m. in. wyżej wymienione wyroki zamieniono na łagodniejsze kary pozbawienia wolności10. Od tego momentu nikt już nie zastanawiał się nad tym czy naród estoński istnieje, ponieważ ta kwestia została już rozstrzygnięta, zastanawiano się jedynie nad tym w jaki sposób zabezpieczyć jego przyszłą egzystencje i pomyślność. Estończycy zaczęli również korzystać z przyznanych im przez nowe porewolucyjne ustawodawstwo rosyjskie swobód. Zakładali prywatne szkoły z językiem estońskim. W pierwszej Dumie ziemie estońskie reprezentowało 4 Estończyków i 1 Rosjanin11. Było to dla nich ważne doświadczenie, takie które pozwoliło przygotować się do okresu posiadania własnej państwowości. Tą Estończycy wywalczyli sobie, dzięki wybuchowi I wojny światowej, i po tym jak zwyciężyli w wojnie z bolszewicką Rosją.
Przypisy:
1. J. Darski, dz. cyt, s. 12.
2. Tamże, s.13.
3. Tamże.
4. Tamże, s.15.
5. Jan Lewandowski, dz. cyt., s. 32.
6. Tamże, s. 33.
7. T. Paluszyński, Wydarzenia rewolucyjne na ziemiach estońskich w pierwszej ćwierci XX wieku, Poznań 2003, s.8.
8. J. Lewandowski, dz. cyt., s. 35.
9. T. Paluszyński, dz. cyt., s. 11.
10. J. Lewandowski, dz. cyt., s. 37.
11. T. Paluszyński, dz. cyt., s.16.
