Wiosną 2024 roku we współpracy Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Tallińskiego zorganizowana została szkoła języka polskiego i kultury polskiej Re:Poola. Jej namacalnym rezultatem są przede wszystkim studenckie projekty o ludziach, miejscach i sprawach, które łączyły i dziś łączą Polskę i Estonię.
Szkołę Re:Poola anonsowałyśmy na portalu Eesti.pl w lutym 2024 roku. Jej pierwszy, estoński, etap, zainaugurowany 4 marca na Uniwersytecie Tallińskim (TLU), trwał trzy tygodnie, do 22 marca. Drugi etap, polski, rozpoczął się 7 maja na Uniwersytecie Warszawskim (UW) i dobiegł końca po dwóch tygodniach, 17 maja. Wartość tego przedsięwzięcia doceniły władze obu uczelni, o czym świadczy objęcie szkoły patronatem honorowym Rektora Uniwersytetu Tallińskiego i Rektora Uniwersytetu Warszawskiego. Rektor TLU prof. Tõnu Viik i Rektor UW prof. Alojzy Nowak osobiście powitali – odpowiednio w Tallinnie i Warszawie – uczestniczących w projekcie studentów i wykładowców. Oprócz przedstawicieli władz uniwersyteckich na uroczystościach otwarcia byli obecni przedstawiciele władz państwowych. W Tallinnie w imieniu Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej ze słowem powitalnym wystąpiła Pani Sławomira Borowska-Peterson, zaś w kolacji zamykającej pierwszą część udział wzięła Konsul RP Anna Pełka. W Warszawie uczestników szkoły powitał Ambasador Republiki Estońskiej Miko Haljas.
W ramach szkoły Re:Poola odbyły się różnorodne zajęcia (wykłady, warsztaty, spotkania dyskusyjne) na temat Polski, Estonii i relacji polsko-estońskich – w historii, kulturze, życiu społeczno-politycznym. Dopełnieniem tradycyjnych zajęć dydaktycznych stały się objazdy naukowe, wycieczki krajoznawcze, spacery edukacyjne oraz lekcje muzealne. Integralnym elementem szkoły było poszukiwanie przez studentów (w czterech polsko-estońskich zespołach) tego, co niegdyś łączyło i dziś łączy nasze narody i kultury (tak też został nazwany moduł zajęciowy – „W poszukiwaniu polsko-estońskich śladów”). Wybrane rezultaty tych studenckich poszukiwań warto przedstawić bliżej.
Szesnastu studentów z Warszawy i Tallinna przygotowało w sumie osiem projektów (w formie prezentacji, reportaży, wywiadów, wycieczek wirtualnych). Ich rozpiętość tematyczna okazała się bardzo szeroka (od czasów najdawniejszych do współczesności, od folkloru do literatury najnowszej). Wyniki swoich prac zespoły projektowe przedstawiły w trakcie drugiej części szkoły. Uczestniczący w tych prezentacjach studenci i wykładowcy z Wydziału Lingwistyki Stosowanej UW chętnie angażowali się w dyskusje, zadając pytania i komentując wystąpienia.
Grupa projektowa, którą tworzyli Zofia Bartuzi, Pola Gawrońska i Ignacy Jarmosiewicz z UW oraz Nikita Afanasjev z TLU, opracowała między innymi bestiariusz estońsko-polski. Studenci porównali postaci związane w folklorze polskim i estońskim z takimi obszarami tematycznymi, jak: „woda”, „las”, „pole”, „powietrze”, „dom”, „zaraza” i „cmentarz”. Nie uszły uwagi twórców bestiariusza również inne monstra (na przykład: wąż, wilkołak i diabeł). W trakcie prezentacji słuchacze mogli dowiedzieć się, co łączy jeekim i babę cmentarną, co różni rukkihunt i południcę oraz jakie imiona nosi diabeł w obu kulturach. Opowieść o rozmaitych stworach była bogato ilustrowana cytatami z literatury polskiej i estońskiej. Warto podkreślić, że grupa projektowa często sięgała do powieści Andrusa Kivirähka Listopadowe porzeczki (Rehepapp, ehk November) przetłumaczonej przez Annę Michalczuk-Podlecki i wydanej w 2021 roku przez Wydawnictwo Literackie.
Kolejna grupa, w której skład weszli Agnieszka Bartnikowska i Zofia Horoszko z UW oraz Alexandra Lapa i Konstantin Trubinš z TLU, oprócz prezentacji o rodzinie Laidonerów przedstawiła reportaż pod tytułem Estońskie miasto Rakvere i jego związki z Polską. Studenci wybrali to miasto ze względu na ruiny średniowiecznego zamku, zdobytego przez Polaków w czasie wojny polsko-szwedzkiej (1600–1611). Wyprawa do Rakvere stała się doskonałą okazją do bliższego poznania nie tylko jego historii, lecz także symboliki (pomnik tura, odsyłający do legendy o dawnej nazwie miasta – Tarvanpea, w tłumaczeniu na polski: „głowa tura”) i biografii Stanisława Herbsta. Ten urodzony w dzisiejszym Rakvere wybitny historyk był zawodowo związany z Uniwersytetem Warszawskim. W trakcie drugiej części szkoły studenci mieli możliwość odwiedzenia grobu Herbsta na warszawskich Powązkach.
Jednym z projektów grupy tworzonej przez Yanę Perets i Annę Woźniak z UW oraz Hannę-Miriam Rubanovitš i Ivana Kuzovkina z TLU był wywiad z księdzem Tomaszem Materną, proboszczem Katedry Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Tallinnie. Taką formę studenci uznali za najlepszy sposób poznania miejsca i roli katolicyzmu w luterańskiej Estonii. Rozmowa z księdzem Materną uświadomiła twórcom wywiadu oraz słuchaczom istotne różnice między statusem katolicyzmu w Polsce i w Estonii, gdzie społeczność katolicką tworzy około siedmiu tysięcy osób, skupionych wokół dziewięciu parafii. Rozmówca podkreślił, że katolicy estońscy są rozsiani po całym kraju (na wyspie Hiuma mieszkają dwie osoby wyznania katolickiego), a ze względu na niewielką liczbę kościołów katolickich msze odprawiane są również w świątyniach luterańskich. W trakcie rozmowy ksiądz Materna opowiedział również o polskiej diasporze w Estonii, o radykalnej zmianie swoich wyobrażeń na temat Estończyków po ponad pięcioletnim pobycie w tym kraju, a także o sposobach radzenia sobie z północnym klimatem.
Z kolei grupa, w której skład weszły Łucja Grabowska, Alicja Martela i Małgorzata Zasada z UW oraz Olga Tereštšenko z TLU, poza wirtualną wycieczką po „polskich miejscach” Tallinna, przygotowała wywiad z Panią Sławomirą Borowską-Peterson z Ambasady RP, postacią wprost legendarną dla interesujących się Polską Estończyków i zainteresowanych Estonią Polaków. Dzięki tej rozmowie studentki i wszyscy słuchacze mieli możliwość poznania życiowej drogi – z teatrologii do dyplomacji i z Polski do Estonii – Pani Borowskiej-Peterson, wysłuchania jej wspomnień o nauczycielach, początkach znajomości z mężem Estończykiem i przygodzie z językiem estońskim. Rozmówczyni opowiedziała również o specyfice swojej pracy, w której zaciera się granica między życiem zawodowym i prywatnym; o aktywności Ambasady RP w Tallinnie w zakresie dyplomacji publicznej i kulturalnej (koncerty, wystawy, warsztaty, projekty związane z książką i czytelnictwem); o estońskiej Polonii i śladach jej żywej obecności; wreszcie – o swojej niegasnącej pasji do książek i teatru.
Na koniec nie sposób nie wspomnieć o wyjątkowym gościu szkoły, jakim była tłumaczka literatury estońskiej dr Anna Michalczuk-Podlecki. W trakcie wirtualnego spotkania ze studentami przybliżyła ona historię swojej fascynacji Estonią, a także opowiedziała o przetłumaczonych już książkach (autorstwa między innymi Andrusa Kivirähka, Antiego Saara, Paavo Matsina, Jaana Kaplinskiego i Reeli Reinaus) i tych, nad którymi pracuje obecnie.
Spotkanie z dr Anną Michalczuk-Podlecki miało swoją kontynuację – uczestnicząca w projekcie studentka UW Zofia Bartuzi już po powrocie do Polski zaprosiła tłumaczkę do udziału w autorskim podkaście o literaturze Słowo Klucz. Tematem rozmowy była powieść Paavo Matsina Gogolowe disco, która ukazała się po polsku w przekładzie A. Michalczuk-Podlecki (wyd. Marpress, 2022). Co więcej, kontynuację zyskała sama Re:Poola. W wakacje polscy i estońscy studenci z własnej inicjatywy spotkali się – i w Tallinnie, i w Warszawie. Jak więc widać, choć formalnie szkoła dobiegła końca, realnie wciąż trwa. Życzymy jej takiego – autentycznego, żywego, opartego na przyjaźni – trwania przez kolejne długie lata.
Wszystkich zainteresowanych zachęcamy do odwiedzenia strony projektu: repoola.pl. Projekt „Re:Poola. Polsko-estońska szkoła języka polskiego i kultury polskiej” został zrealizowany w ramach programu Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej „Promocja języka polskiego” (numer projektu: BJP/PJP/2023/1/00032).
Joanna Piotrowska i Marta Małachowicz
